Rozmowy przy drugiej kawie: „Jak polskie uczelnie mogą pomóc ukraińskim studentom?”

Webinaria „Rozmowy przy drugiej kawie” organizowane są od listopada 2020 roku przez uczelniany zespół ds. zarządzania jakością kształcenia. W bieżącym roku akademickim webinaria poświęcone są tematyce związanej z podnoszonymi od wielu lat przez środowisko akademickie dylematami dotyczącymi kształcenia na poziomie wyższym i nowymi wyzwaniami. Na marzec planowane było webinarium poświęcone sytuacji młodych ludzi na rynku pracy, jednakże rosyjska agresja na Ukrainę sprawiła, że zmieniono temat webinarium. Wydarzenie z 24 marca – piąte w bieżącym roku akademickim, a trzynaste od początku ich organizacji poświęcone było wyzwaniom stojącym przed polskimi uczelniami, wykładowcami i pracownikami administracji oraz studentami, którzy udzielają pomocy studentom ukraińskim studiującym w Polsce.

Webinarium miało ogólnopolski charakter i wzięło w nim udział ponad 150 osób.

Referaty wprowadzające do dyskusji wygłosili:

• dr Iryna Degtyarova, reprezentująca Fundację Rektorów Polskich oraz Advisory Board Eurodoc & Radę Młodych Naukowców Ukrainy
• Jakub Persjanow, wiceprzewodniczący Parlamentu Studentów RP
• prof. Krzysztof Kozłowski, prorektor SGH ds. dydaktyki i studentów

Uczestników webinarium powitał prof. Jakub Brdulak, przewodniczący uczelnianego zespołu ds. zarządzania jakością kształcenia. Przypomniał założenia całego cyklu i wyjaśnił zmianę tematyki bieżącego webinarium. Rektor SGH profesor Piotr Wachowiak wskazał na znaczenie tematyki w obliczu rosnącej w Polsce liczby uchodźców z Ukrainy.

Jako pierwsza głos zabrała dr Degtyarova z wystąpieniem pt. „Czego dziś potrzebują ukraińskie uczelnie i studenci w kontekście agresji wojennej Rosji na Ukrainie”.

Dr Degtyarova rozpoczęła od konstatacji, że to jedno z najtrudniejszych wystąpień w jej życiu, zważywszy na tragiczne jego okoliczności oraz wyraziła ogromną wdzięczność Polsce, polskiemu społeczeństwu i wspólnocie akademickiej SGH za solidarność z Ukrainą i wspomaganie narodu ukraińskiego.

Referentka przestawiła stan infrastruktury systemu edukacji Ukrain na dzień 23 marca 2022 r. . Jak przekazała, uszkodzono 554 placówki oświatowe, w tym 17 uczelni; 72 z nich całkowicie zniszczono. Mapę interaktywną zniszczeń instytucji edukacyjnych można znaleźć pod linkiem https://saveschools.in.ua/. Niestety sytuacja codziennie się zmienia i liczby te stale rosną. Studenci zagraniczni obecni na Ukrainie także stanęli w obliczu wojny i w większości albo zostali ewakuowani przez swoje placówki dyplomatyczne, albo opuścili kraj wraz z innymi uchodźcami.

Od pierwszego dnia wojny ukraińskie środowisko akademickie, w tym młodzi naukowcy, apelują o zaprzestanie lub czasowe zawieszenie współpracy na wszystkich poziomach z instytucjami szkolnictwa wyższego i nauki Federacji Rosyjskiej. „Academic ban” w Europie i na świecie zwiększył się, gdy rektorzy rosyjskich uczelni i rosyjska akademia nauk poparły wojnę i działania władz swego kraju. Oczywiście, sytuacja ta dużo zmieni także w globalnym szkolnictwie wyższym i współpracy międzynarodowej w sferze edukacji.

Ukraińskie Ministerstwo Edukacji i Nauki na bieżąco informuje o sytuacji. Szef resortu profesor Serhii Shkarlet (Serhij Szkarłet), odnotował, że

• w 15 obwodach Ukrainy wszystkie uczelnie kontynuują swoją działalność
• w dwóch obwodach działają częściowo
• uczelnie w czterech obwodach są na przymusowych „wakacjach”
• jedynie w jednym obwodzie uczelnie nie działają.

Informacja o tym jest dostępna na: https://mon.gov.ua/ua/news/sergij-shkarlet-povidomiv-yak-zdijsnyuyetsya…

Po pierwszym miesiącu wojny można odnotować m.in. następujące inicjatywy, które wspomagają ukraińskie uczelnie:

• uczelnie i placówki naukowe w Europie i na całym świecie otworzyły się na studentów, doktorantów i naukowców z Ukrainy
• uczelnie rozpoczęły prowadzenie zajęć online z własnej inicjatywy
• Bank Światowy podjął decyzję o pomocy Ukrainie w obszarze szkolnictwa wyższego kwotą 100 mln USD. Pieniądze te posłużą na wypłaty stypendiów dla 172 tys. studentów, stypendiów społecznych (zapomogi) dla 50 tys. studentów programów stypendialnych 2021–2022 r.
• portale edukacyjne, bazy danych naukowych i bazy uczelniane z całego świata są otwarte dla naukowców z Ukrainy
• pojawiają się liczne inicjatywy instytucjonalne z całego świata, w tym z Polski, takie jak ScienceForUkraine, działania młodych naukowców w tym współpraca Rady Młodych Naukowców z Eurodoc i KRD.

Ważnym elementem pomocy dla środowiska akademickiego są zmiany ustawowe przyjęte na czas wojny na Ukrainie dotyczące szkolnictwa wyższego, wśród których warto wymienić:

• gwarancje edukacyjne i pracownicze dla uczniów, studentów, naukowców, nauczycieli, wykładowców, zmuszonych do opuszczenia swojego miejsca zamieszkania; zachowują oni swój status niezależnie od miejsca zamieszkania
• organizacja procesu kształcenia zdalnego lub w innej formie w bezpiecznych warunkach
• zachowanie etatu, wypłaty stypendiów, średniego wynagrodzenia i innych wypłat; zakwaterowanie w razie potrzeby i wyżywienie
• absolwenci szkół 2022 r. uzyskają świadectwa ich ukończenia bez egzaminów zewnętrznych (zniesienie ZNO w 2022 r.), zaś ich rekrutacja 2022 r. na uczelnie odbędzie się w innej formie – na podstawie egzaminów organizowanych przez uczelnie lub w jeszcze innej formie (ta sprawa jest w trakcie dyskusji)
• zmiany w procedurze nadawania stopnia naukowego doktora w warunkach wojny
• zmiany dotyczące akredytacji i certyfikacji programów nauczania w szkolnictwie zawodowym i akademickim.

Towarzyszą temu zmiany w obrębie samego środowiska akademickiego, takie jak:

1. Przyjęcie przez uczelnie obowiązku obrony swojej uczelni i swojej ojczyzny.
2. Pełnienie funkcji przez zespoły rektorskie pozostające w uczelniach i apele do rektorów i senatów uczelni ukraińskich oraz do uczelnianych wspólnot akademickich o zjednoczenie w działaniu (np. Apel Rady Naukowej (Senatu) Uniwersytetu im. Tarasa Szewczenki w Kijowie, http://www.univ.kiev.ua/news/12138 ).
3. Uczelnie stały się ośrodkami przyjmowania uchodźców z części Ukrainy objętej bezpośrednimi działaniami wojennymi i pomocy humanitarnej.
4. Naukowcy i studenci przyjęli rolę obrońców swych uczelni, miasta i regionu oraz działaczy na rzecz społeczności lokalnych.
5. Tworzy się nowy wymiar odpowiedzialności społecznej wspólnot akademickich i ich nowy styl działania, m.in.:
   • prowadzenie kronik działań militarnych i innych na stronach uczelni i w mediach społecznościowych;
   • próby zachowania normalności w myśl hasła „business as usual”;
   • petycje i apele o wsparcie naukowców pozostających na terenach Ukrainy;
   • zbieranie informacji o lokalizacji studentów i pracowników.
6. Kształtujący się gender imbalance w zakresie pomocy dla naukowców za granicą, ponieważ z Ukrainy wyjeżdżają głównie kobiety z dziećmi.

Apel Rady Naukowej (Senatu) Uniwersytetu im. Tarasa Szewczenki w Kijowie http://www.univ.kiev.ua/news/12138

Za główne zadania stojące przed uczelnią w czasie wojny uznaje się:

• zrobić wszystko, co możliwe, by przybliżyć zwycięstwo w wojnie
• ratować życie i zdrowie studentów oraz pracowników
• nadal realizować główne zadania, tj. prowadzenie kształcenia dla studentów i badań naukowych w formach, w jakich jest to możliwe
• promować kształtowanie się opinii publicznej za granicą wspierającej Ukrainę.

Tak wyglądają nowe realia ukraińskich studentów, naukowców, rektorów

Tym inicjatywom ogólnoakademickim towarzyszą działania młodych naukowców, w szczególności skupionych w RMN i w Eurodoc-u.

Rady Młodych Naukowców przy MEiN Ukrainy prowadzi szeroką kampanię na rzecz wsparcia – patrz m.in. Open Letter of the academic community Organizacje przyjęły wspólne stanowiska – patrz np. Joint Statement, Eurodoc response, Interim assessment. Dodatkowo okazywane jest wsparcie dla ukraińskich doktorantów i młodych naukowców poprzez Eurodoc i jego organizacje członkowskie, w tym KRD.

Wnioski Eurodoc zawarte w Interim assessment na dzień dzisiejszy są następujące:

• obserwuje się nierówność wśród dyscyplin i dziedzin naukowych w zakresie oferowanych staży i pobytów naukowych – najmniej ofert w naukach humanistycznych i społecznych
• stan psychiczny i potrzeby bytowe a krótkie ostateczne terminy i wymogi formalne złożenia wniosków trudne do wypełnienia przez naukowców z Ukrainy
• potrzeba uwzględnienia cudzoziemców – doktorantów i naukowców z Ukrainy
• ograniczenia w możliwości wyjazdu mężczyzn i innych osób, w tym na stanowiskach kierowniczych, wymusza konieczność wsparcia zdalnego.

http://www.eurodoc.net/news/2022/eurodoc-interim-assessment-and-estimat…

Studenci, doktoranci i naukowcy z Ukrainy, potrzebują takich form wsparcia, które byłyby bezpośrednio skierowane do nich, ale także potrzebują wsparcia instytucji, by nie uderzało to w kapitał ludzki Ukrainy, przy zachowaniu przestrzeni do wyborów indywidualnych.

Warto mówić o dwóch kierunkach.

Dla studentów, doktorantów, naukowców, którzy wyjechali czyli uchodźców zewnętrznych dziś potrzebne są:

• wsparcie bytowe i logistyczne
• wsparcie językowe w krajach, do których się udali
• wsparcie materialne oraz wsparcie rodzinne i w opiece nad dziećmi
• krótkoterminowe programy mobilności akademickiej – staże naukowe, postdoc, visiting professors – które umożliwią im zdobycie środków na utrzymanie i działalność badawczą w czasie uchodźstwa
• integracja społeczna uchodźców i włączenie się w aktywne działania na rzecz Ukraińców
• komunikacja uczelni polskich z uczelniami ukraińskimi
• zintegrowane podejście w ośrodkach akademickich np. wspólne, międzyuczelniane grupy w dużych ośrodkach akademickich
• dostosowanie infrastruktury do kontynuowania pracy zdalnej na uczelniach ukraińskich wykładowcom i nauczycielom, którzy taką działalność prowadzą.

Studenci, doktoranci i naukowcy, pozostający w swoich uczelniach lub przesiedleni ,przede wszystkim mówią o następujących formach wsparcia:

• wsparcie uczelni ukraińskich, w tym przez uczelnie partnerskie z zagranicy
• wsparcie projektów bilateralnych
• mobilność wirtualna dla naukowców ukraińskich w uczelniach polskich, europejskich
• mobilność wirtualna dla wykładowców polskich, europejskich w uczelniach ukraińskich
• minigranty, programy dla naukowców i studentów pozostających na terenach Ukrainy
• wsparcie programów mobilności wewnętrznej na Ukrainie
• udostępnianie zasobów wirtualnych/kampusów wirtualnych/bibliotek etc.
• wsparcie materialne dla naukowców i studentów
• wspólne działania na rzecz środowiska w obliczu katastrofy humanitarnej i ekologicznej
• wsparcie strategiczne na etapie odbudowy, w tym odbudowy infrastruktury akademickiej
• zbiórka finansowa dla uczelni i instytucji naukowych Ukrainy
• programy ułatwiające powrót do zawodu po zakończeniu wojny.

Te potrzeby odwołują się do fundamentalnych wartości, którym zawsze hołdowało środowisko akademickie. Bowiem, jak mówi prof. Mykola Trofymenko, rektor Państwowego Uniwersytetu w Mariupolu.

Uniwersytet to nie są ściany, to są ludzie, wspólnota. Zrobimy wszystko dla odbudowy naszego uniwersytetu, żeby nasz uniwersytet został symbolem odrodzenia Mariupola, odbudowy Ukrainy (…).

https://www.youtube.com/watch?v=YsnXCsxk86M&t=114s

Drugim prelegentem był Jakub Persjanow, wiceprzewodniczący Parlamentu Studentów Rzeczypospolitej Polskiej (PSRP), który zaprezentował oddolne ogólnopolskie działania, jakie podjął Parlament i samorządy studenckie w polskich uczelniach, a które służą wspieraniu uczelni w pomocy udzielanej uchodźcom z Ukrainy w podejmowaniu ich przyszłych studiów w Polsce. Persjanow podkreślił, że PSRP jest w stałym kontakcie z Ukraińską Unią Studentów (odpowiednikiem polskiego PSRP). Relacje zostały nawiązane jeszcze przed rozpoczęciem wojny. Wówczas PSRP wystosował list do Ukraińskiej Unii Studentów, pytając o formy wsparcia dla ukraińskich studentów i uczelni.

Wśród najważniejszych działań podjętych przez PSRP referent wymienił:

• działalność informacyjną: utworzenie strony internetowej dla studentów z Ukrainy i Polski, a także samorządów studenckich z informacjami o możliwościach pobytu i nauki stwarzanych przez uczelnie i władze lokalne, zwłaszcza w województwach przygranicznych;
• włączenie się w prace zespołu przy MEiN zajmującego się pomocą dla uchodźców, w tym rozpoznawaniem możliwości zakwaterowania w akademikach. W pracach zespołu brał udział Przewodniczący PSRP i przekazywał zebrane informacje o potrzebach;
• udzielanie wsparcia psychologicznego (w języku ukraińskim) uchodźcom na różnych uczelniach w Polsce; można je także otrzymać przez system zapisów na stronie internetowej;
• masowe włączenie się studentów w inne akcje pomocowe prowadzone przez organizacje pomocowe;
• pracę na rzecz przyjmowania studentów ukraińskich do polskich uczelni bez procedury rekrutacyjnej przy istniejącej ogromnej potrzebie kontynuacji nauki. Samorządy pracują nad adaptacją studentów przyjętych i nad ułatwieniem procesu rekrutacji;
• uruchomienie na uczelniach punktów pomocowych i zbiórkowych; studenci są w nich bardzo aktywni, m.in.: zbierają informacje dotyczące najpotrzebniejszej pomocy , zwłaszcza na Ukrainie, ale także w Polsce;
• ochronę Rosjan i Białorusinów przed dyskryminacyjnymi zachowaniami w Polsce; obywatele Rosji i Białorusi są również ofiarami systemów politycznych w ich krajach i wojny;
• współdziałanie z KRASP, m.in. przez wymianę informacji na temat potrzeb dotyczących miejsc noclegowych (prowadzenie bazy takich miejsc) i innych;
• stały kontakt z zespołami kryzysowymi, w tym Ukraińskiej Unii Studentów.

Jako trzeci na webinarium głos zabrał prof. Krzysztof Kozłowski, prorektor SGH ds. dydaktyki i studentów, który przedstawił informacje o warunkach udzielania pomocy mającej na celu umożliwienie studentom ukraińskim nauki w Polsce. Podkreślił, że wydarzenia ostatnich tygodni stawiają przed społecznością akademicką niezwykle trudne dylematy, których istotą jest rozdarcie pomiędzy rachunkiem sumienia i rachunkiem ekonomicznym.

Działalność pomocowa jest jak na razie kierowana inicjatywami samych uczelni – brak jest rozwiązań systemowych i finansowania ze strony władz państwa. Te inicjatywy są ogromnie pomocne i angażują nadspodziewanie wielkie zasoby dobrych chęci i energii wspólnoty akademickiej, ale będą ograniczane przez brak wsparcia finansowego i organizacyjnego, a zwłaszcza prawnego, w skali kraju. Obecna „specustawa” dotyczącą m.in. uchodźców umożliwia ograniczoną pomoc dla doktorantów i pracowników naukowych z Ukrainy. Pozostaje jednak nieprecyzyjna w zakresie pomocy dla studentów. A pytania dotyczące studiowania dotyczą np. tego, jak polskie uczelnie mają finansować pomoc długoterminową; jak zagwarantować jakość kształcenia, kiedy kandydaci z Ukrainy napotykają na barierę językową; na jakiej podstawie może odbywać się uznawanie efektów uczenia się z uczelni ukraińskich? Potrzebna jest tu dokumentacja, której przeważnie brak, albo oświadczenia kandydatów albo w ostateczności egzaminy. Nasuwają się ponadto pytania: czy uczelnie powinny zawiesić wymagania formalne przy rekrutacji; czy proponować kandydatom z Ukrainy kursy wyrównawcze bądź przygotowawcze; kto za nie zapłaci; jak system polskiego szkolnictwa wyższego efektywnie rozwiąże zintegrowanie studentów z Ukrainy w proces nauczania na polskich uczelniach przy potencjalnie dużym napływie kandydatów, braku pieniędzy i potrzebie ochrony jakości kształcenia. Potencjalnie może w tym pomóc niejako towarzyszący „specustawie” Program Solidarni z Ukrainą, , ale na razie obowiązuje on do końca letniego semestru.

Sytuacja jest trudna i absurdalna: wymaga od nas ochrony wartości fundamentalnych takich jak solidarność, współczucie, udzielanie pomocy ludziom w dramatycznej sytuacji, ale by pomoc był efektywna, trzeba także robić rachunek ekonomiczny, a nie tylko okazywać współczucie i dobre chęci.

Dyskusja:
Po wystąpieniach ponownie oddano głos referentom. Iryna Degtyarova wskazała na wagę dylematów opisanych przez rektora Kozłowskiego. Stwierdziła, że nie zazdrości polskim rektorom konieczności podejmowania decyzji w sytuacji, gdypodstawowym problemem jest rozbieżność między potrzebą niedyskryminowania nikogo przy jednoczesnym zachowaniu jakości kształcenia.

Jakub Persjanow poprosił uczestników webinarium o zapoznanie się ze stronami internetowymi poświęconymi sprawom pomocy studentom i uczelniom Ukrainy oraz o zgłaszanie inicjatyw wspomagających te działania. W podobnym duchu wypowiedział się Adrian Zontek z Samorządu Studentów SGH; wyraził uznanie dla tych inicjatyw i życzył sukcesów w poszukiwaniu dobrych rozwiązań problemów w przyszłości.

Głos w dyskusji zabrał także prof. Piotr Wachowiak, rektor SGH, wskazując na wysoką liczbę uczestników dzisiejszego webinarium, świadczącą o dużym zainteresowaniu poruszaną tematyką. Według niego w szczególności przydałoby się bardziej operacyjne podejście służące rozwiązywaniu problemów praktycznych, jakie napotykają uczelnie udzielające mądrej pomocy, ułatwiającej studiowanie, a zarazem chroniącej wartości. Do sprawy tej odniosła się także prof. Ewa Chmielecka, proponując otwarcie dyskusji na temat doświadczeń i dobrych praktyk innych uczelni w kwestiach związanych z pomocą studentom ukraińskim.

Warto dodać, że inicjatywa ta została wdrożona w postaci rozszerzenia webinariów „Rozmowy przy drugiej kawie” o serię „Rozmowy o Ukrainie w czas wojny”. Najbliższe takie webinaria ukraińskie odbędą się w dniach 14 kwietnia, 5 maja i 2 czerwca, zaś webinaria „Rozmowy przy drugiej kawie” w dniach 19 maja i 9 czerwca.

Równolegle z toczącą się na żywo dyskusją na czat webinarium spływały głosy i pytania od uczestników.

Wśród biorących udział w webinarium wyrażano m.in. opinię, że należy uczynić wszystko, by studenci z Ukrainy po wojnie mogli powrócić na swoje uczelnie, a także, że należy pomyśleć o rozwiązaniach globalnych dotyczących studentów – uchodźców i połączyć to z indywidualnymi działaniami poszczególnych uczelni.

Pojawiły się też pytania dotyczące możliwości uznawania ukraińskich dyplomów (studiów I i II stopnia) i systemów elektronicznych, które do tego służą. Jest to szczególnie istotne przy rekrutacji na studia II stopnia w sytuacji, gdy kandydat nie posiada dokumentu. . W odpowiedzi referenci wskazali na systemy, które mogą posłużyć do weryfikacji dyplomu zagranicznego i ukraińskiego w Polsce: https://kwalifikator.nawa.gov.pl oraz https://info.edbo.gov.ua/edu-documents/

*    *    *

Relacje z webinariów zamieszczane są w Gazecie SGH, zaś nagrania prezentacji na stronie poświęconej webinariom; przy czym dostęp do nich mają jedynie osoby posiadające konto mailowe SGH.

Samorząd Studentów SGH jest współorganizatorem tego cyklu webinariów.