Schade en schadeoorzaken

Wat zijn veelvoorkomende gebreken aan kelders, waardoor worden ze veroorzaakt en hoe kunnen keldereigenaren en gemeente het beste voor de kelders zorgen?

De meeste werf-, kluis- en straatkelders in het wervengebied zijn in goede staat. Er zijn momenteel 924 kelders in het wervengebied bekend. Sinds de start van de subsidieregeling zijn 18 kelders hersteld. De gemeente en keldereigenaren werken nu samen aan het herstel van 12 kelders, voor 80 kelders worden herstelplannen gemaakt en nog eens 86 keldereigenaren zijn in gesprek met de gemeente over herstel van hun kelders (stand maart 2024).

De kelders zijn 900 jaar geleden allemaal los van elkaar gebouwd. Er is geen onderling verband. De kelders zijn ook allemaal verschillend gebruikt en onderhouden. Zo heeft iedere kelder zijn eigen verhaal. Onderzoeksbureaus zien aan kelders verschillende gebreken. De belangrijkste zijn scheuren in het metselwerk en lekkages. Daarnaast is er sprake van afbrokkelend metselwerk, vocht in de kelders of een verlies aan samenhang in de constructie.

Onderzoek naar schade en schadeoorzaken (2021)

Om het erfgoed te behouden en het wervengebied veilig te houden, is kennis nodig van de technische staat van de kelders, schade en schadeoorzaken. Sinds 2021 doen 3 onderzoeksbureaus in opdracht van de gemeente onderzoek naar kelders. Antea Group, Royal HaskoningDHV en Witteveen + Bos kwamen in 2021 tot de conclusie dat er 6 typen schades te onderscheiden zijn, met 18 mogelijke oorzaken. De schade aan de kelders bestaat vaak uit een combinatie van verschillende type schades.

Veelvoorkomende schades

Veelvoorkomende schades zijn scheuren in het metselwerk en metselwerk dat is aangetast door vocht. Een bepaald type schade kan zijn veroorzaakt door één oorzaak of door meerdere oorzaken. Het is vaak niet mogelijk om de volgorde van het ontstaan van de schades te achterhalen. Hierdoor konden de onderzoeksbureaus in 2021 het verband niet leggen tussen oorzaak en gevolg van schades, en is de veroorzaker van de schade vaak niet eenduidig aan te wijzen. Er is in 2021 geen duidelijk patroon ontdekt in de schades aan kelders in het wervengebied.

Lees het rapport 'Kelders Wervengebied Utrecht: Inventarisatie en oorzaken van schade aan kelders' januari 2022 (pdf)

Vervolgonderzoek (2023)

In juni 2023 kregen de 3 bureaus opdracht voor vervolgonderzoek naar schade en schadeoorzaken, en of daar toch nog een patroon in valt te ontdekken. Voor dat onderzoek zijn de inspecties en constructieve beoordelingen van 91 kelders gebruikt. Daarnaast zijn in het onderzoek de ervaringen meegenomen van het herstel van ongeveer 20 kelders aan de Vismarkt, Haverstraat, bij Magazijn de Zon en aan de Oudegracht. Omdat deze kelders voor herstel waren open gegraven en alle stuc- en waterwerende lagen waren weggehaald, was de schade binnen en buiten de kelders voor het eerst goed te zien. Daardoor konden de bureaus kijken of er bij het opengraven van de kelders – vergeleken met het beeld uit 2021 – nieuwe schade en schadeoorzaken naar voren kwamen. Het rapport en de bijbehorende schadecatalogus verwachten we in mei. De eerste, voorlopige conclusies wijzen in deze richting:

• De uitkomsten van het vervolgonderzoek lijken de uitkomst van de inventarisatie uit 2021 te bevestigen. Zo zien de onderzoeksbureaus verschillende schades bij kelders die naast elkaar liggen. Er is niet altijd een verklaring te geven waarom de ene kelder in goede staat is en kelder ernaast in een slechtere staat.  
• Er wordt onderzoek gedaan naar activiteiten en werkzaamheden die in het verleden rondom de kelders zijn gedaan. Denk aan herstel van de walmuren, baggeren of verkeer. Daarbij wordt onderzocht of die activiteiten bij de omliggende kelders tot dezelfde soort schades heeft geleid. Dit onderzoek is nog in volle gang. Wat daarbij meespeelt is dat in het verleden niet periodiek is onderzocht wat de staat van de kelders was. Er is wel bekend wanneer rond de kelders is gewerkt. Maar de bureaus kunnen niet vaststellen of de uitvoering van werkzaamheden in de buurt van de kelders heeft geleid tot een andere staat dan voor het werk.  
• Er is vooralsnog geen aanleiding om te denken dat zwaar verkeer de oorzaak of de hoofdoorzaak is van alle schades. Zwaar verkeer kan scheuren in het gewelf veroorzaken. Of een kelder door verkeer wordt beschadigd kan van verschillende dingen afhangen: zoals de vorm van de kelder, hoe diep de kelder onder de weg ligt en hoe de kelder wordt gebruikt en onderhouden. Dit verschilt per kelder. 
• De verwachting is dat als de bureaus de komende jaren meer kelders zouden onderzoeken, dit niet tot een ander beeld gaat leiden.

Veelvoorkomende schades

Deze afbeeldingen laten een aantal veel voorkomende schades aan kelders zien.