Onderzoek schadeafhandeling

We hebben Andersson Elffers Felix (AEF) gevraagd om de Utrechtse aanpak van kelderherstel te analyseren. Daarbij was de vraag om lessen uit andere schadehersteltrajecten te betrekken in deze analyse, zoals de afhandeling van schade van de door gaswinning veroorzaakte aardbevingen in Groningen en de afhandeling van schade door overstromingen en hevige regenval in 2021 in Limburg – allebei door AEF eerder onderzocht.

De onderzoeker heeft op basis van bestaande documenten en gesprekken met direct betrokkenen (gemeente, keldereigenaren, aannemers) geanalyseerd hoe de Utrechtse aanpak van kelderherstel in de praktijk uitpakt. AEF begint met de constatering dat bij schadeafhandeling altijd sprake is van een trilemma tussen eenvoud, maatwerk en gelijkheid. Alle 3 zijn belangrijk, maar het is praktisch onmogelijk om in alle 3 tegelijk te voorzien, schrijft AEF. Een 2^e grote uitdaging bij het vormgeven van herstel is de spanning tussen over- en ondercompensatie van gedupeerden: waarbij aanvankelijke ondercompensatie soms door kan slaan in overcompensatie. AEF omschrijft het vormgeven van herstel dan ook als 'een evenwichtsoefening'.

Bevindingen

Bij de schadeafhandeling in Groningen en Limburg is sprake van 4 knelpunten: (1) een knellend wettelijk kader, (2) te veel op het bordje van de eigenaar, (3) verwachtingenmanagement schiet tekort en (4) overheid komt tegenover de burger te staan. Volgens AEF is de kans beperkt dat Utrecht tegen de dezelfde knelpunten aanloopt als in Groningen en Limburg. Eigenaren zijn overwegend positief over de manier waarop het kelderherstel wordt aangepakt. AEF komt tot de slotsom dat van de 4 knelpunten, er 1 van toepassing is op de Utrechtse aanpak van kelderherstel, namelijk dat er veel op het bord van de keldereigenaar ligt.

AEF stelt vast dat veel individuele eigenaren de rol van opdrachtgever te veeleisend vinden, omdat dit intensieve betrokkenheid vraagt bij het herstelproces, er overzicht nodig is over een complex geheel van belangen en afhankelijkheden, en er bij verrassingen lastige afwegingen moeten worden gemaakt die om specifieke kennis vragen. AEF schrijft dat sommige eigenaren het herstelproces nog als complex ervaren. Ze hebben behoefte aan meer structuur en overzicht in dit proces. 

AEF concludeert dat de Utrechtse aanpak voor herstel duidelijk verschilt van die van recente hersteloperaties in Groningen en Limburg. Daarbij valt op dat de inrichting van de systematiek in Utrecht de nadruk legt op het herstel van erfgoed, in plaats van op schadevergoeding. Volgens AEF heeft de aanpak daarmee een toekomstgericht karakter, streeft naar het vermijden van (slepende) discussies over aansprakelijkheid, en kent een pragmatische benadering voor kostenregeling. De aanpak stelt het herstel van erfgoed centraal, in een productieve samenwerking tussen gemeente en keldereigenaren. AEF is positief over deze keuzes.

Advies

AEF adviseert ons om in de definitieve kostenregeling behalve de 2 eerder vastgestelde varianten voor de kostenregeling (‘bewijsvermoeden’ en ‘kostenexpert’) ook de huidige, pragmatische en herstelgerichte systematiek voor kostenregeling uit de tijdelijke subsidieregeling mee te wegen als optie in de besluitvorming over de definitieve regeling. De inschatting van AEF is dat deze variant het meest ondersteunend is aan het behoud van erfgoed en herstel van vertrouwen. Bij de andere 2 varianten ziet AEF veel sterkere risico’s op verdere juridisering en verslechterende verhoudingen.

AEF adviseert de gemeente daarnaast om na te gaan of verdere vereenvoudiging van de herstelaanpak mogelijk is en het herstelproces voor eigenaren voorspelbaarder te maken, beter te structureren en te zorgen voor betere ondersteuning van de keldereigenaren. Tot slot krijgt de gemeente het advies om de regie op het herstel van de kelders te versterken. De gemeente zou de huidige aanpak van kelderherstel samen met individuele eigenaren moeten combineren met een meer gecoördineerde aanpak per rak of straat, geprogrammeerd in overleg met nutsbedrijven.

Lees hier het rapport van AEF