,,We zijn vol bezig met ons onderzoek, maar zien niet echt trends. Het is een heel bijzonder fenomeen”, zegt onderzoeker Reinier Nauta van de Wageningen University & Research. Hij doet sinds enkele maanden in opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit onderzoek naar de verspreiding van de mosdiertjes en in hoeverre de visserij er hinder van ondervindt. In september hoopt de zeewierdeskundige het onderzoek af te ronden, maar hij weet nu al dat er eigenlijk aanvullend onderzoek nodig is naar de oorzaak van het natuurverschijnsel. ,,Wat we nu doen, is een vrij klein onderzoek.”

Sinds begin 2020 spoelt het harig mosdiertje (Electra pilosa) met vele miljarden tegelijk massaal aan op verschillende plaatsen langs de Nederlandse kust. Vorig jaar was de overlast van de stinkende resten op Ameland zo groot dat de gemeente zich genoodzaakt zag de soms bijna een meter hoge rottende massa van de populairste strandplekken te verwijderen. Dit jaar herhaalt de geschiedenis zich. Sinds 12 juli is Ameland voor het welbehagen van de badgasten weer begonnen geregeld het tapijt aan mosdiertjes weg te schuiven.

Het fenomeen doet zich niet alleen voor op Ameland, waar de overlast het grootst is op de stranden ter hoogte van Nes en Buren. Ook op het strand van Katwijk is inmiddels sprake van overlast, en in 2020 speelde het probleem bij Egmond aan Zee. Op de stranden van Terschelling (in mei aan de oostkant) en Texel liggen de mosdiertjes eveneens, zij het in minder grote hoeveelheden.

Komen de mosdiertjesovervloed en massasterfte onder de beestjes van windmolenparken, zoutwinningsputten of door een gebrek aan bodemberoerende visserij? Nauta ziet nog geen verbanden. Wel verbaast hij zich er hardop over waarom er pas sinds een paar maanden mondjesmaat onderzoek naar wordt gedaan.

‘Heel uitzonderijk. Ik denk dat dit nog niet eerder voorgekomen is’

Volgens de Vlaamse mosdiertjes-expert Hans De Blauwe is de explosie van harige mosdiertjes ,,heel uitzonderlijk”. ,,Ik denk dat dit nog niet eerder voorgekomen is. Mogelijk is deze soort nu enorm succesvol, maar het blijft koffiedik kijken.” Hij wijst erop dat er in ,,ons deel van de Noordzee” meer dan 130 soorten mosdiertjes voorkomen. De larven van het harig mosdiertje hebben harde ondergronden als steen, schelpen of zeewier nodig om op te groeien, maar kunnen ook los raken en rug-aan-rug doorgroeien en zo bolvormige kolonies vormen, iets waar vissers last van hebben.

Voor het groeisucces van het harig mosdiertje heeft De Blauwe geen verklaring. De komst van ,,harde substraten” in de Noordzee, zoals windmolenparken, kan erachter zitten. ,,Maar het zijn enkel gissingen.” Op de Vlaamse stranden wordt geen overlast ervaren. ,,We zien dat hier niet zoals langs de Nederlandse kust, het is meer ten noorden van Rotterdam, vanaf daar wordt het problematisch.”

Strandingen van mosdiertjes vormen het topje van de ijsberg van een enorme massa die op de bodem van de zee ligt, schreef De Blauwe vorige zomer in vaktijdschrift het Zeepaard . De Noordzeekust boven de Waddeneilanden had in 1965 al eens eerder te maken met massaal aangespoelde mosdiertjes, vooral op het strand van het Duitse eiland Norderney. In 1966 herhaalde dat verschijnsel zich in iets mindere mate.

Opwarmende zee

Daarna bleef het in deze omvang decennialang uit, tot 2020. ,,Dat is toch bijzonder”, zegt Nauta. Eerder is geopperd dat klimaatverandering een rol speelt. ,,Dat kan een factor zijn. Dat de zee opwarmt, staat als een paal boven water. Het kan zijn dat er voor het harig mosdiertje een kritische waarde bereikt is, maar het is niet gezegd dat dat echt zo is.”

Vooral hogere wintertemperaturen kunnen belangrijk zijn voor een verhoogde vruchtbaarheid, brengt De Blauwe in over de opwarmende zee. ,,Wellicht is er sprake van verhoogd voedselaanbod, we weten niet precies wat ze eten. Over deze minieme diertjes is veel nog niet bekend.”