Alle scheidsrechters krijgen een apart vakje ‘racisme en discriminatie’: ‘De term ‘sale noir’ was gevallen’

“Op een voetbalveld is er vaak een erg dunne grens tussen jennen en discriminatie. Zeker wanneer je als scheidsrechter gefocust moet zijn op het spel, is het moeilijk dat onderscheid te maken”, zegt Tom Patrouille (38) uit Brugge, die al twintig jaar voetbalwedstrijden fluit op amateurniveau. “Toen ik begon, was het nog vrij normaal dat er van alles werd geroepen om toch maar onder de huid van een andere speler te raken. Vandaag moet je de afweging maken: welke woorden zijn te hard, en welke niet?”

Camera’s of microfoons zijn er niet op het amateur- of jeugdniveau om VAR-gewijs te controleren wat er precies is geroepen. “In maart was er een incident bij een oefenmatch tussen de beloften van Charleroi en Club Brugge. De term ‘sale noir’ was gevallen, maar zelf had ik dat niet geregistreerd”, vertelt Patrouille. “Na een overlegmoment beslisten de Brugse spelers de wedstrijd te staken, om een statement te maken. Ik moet toegeven dat ik zelf een beetje verrast was door die uitspraak. Bij Charleroi speelden namelijk ook heel wat spelers van een andere origine.”

Voor scheidsrechters zou het vanaf nu alvast een stuk makkelijker moeten worden om incidenten te melden. Dit weekend start het Belgische amateurvoetbal opnieuw na een covid-rustperiode van meer dan 10 maanden, en van die herstart hebben de KBVB en Voetbal Vlaanderen gebruik gemaakt om het scheidsrechtersverslag aan te passen. “Tot nu toe was er geen expliciete vraag of ze discriminatie of racisme hadden waargenomen”, zegt Hedeli Sassi, adviseur bij de KBVB. “Die komt er nu wel, zodat scheidsrechters zich telkens aangesproken voelen wanneer ze dat document invullen.”

Scheidsrechters zullen verplicht zijn om elke melding van een speler, coach of supporter op te nemen – ook al hebben ze zelf de discriminatie niet gehoord of gezien. Meldingen worden dan sowieso behandeld door een nieuwe Nationale Kamer Discriminatie en Racisme. Die kan op ondersteuning rekenen van enkele ervaringsdeskundigen om gepaste straffen uit te spreken. In het verleden bleek het wel vaker problematisch dat provinciale comités – bevolkt door witte, oudere mannen – een oordeel moesten vellen.

“Er is een waaier aan sancties voorzien. Geldboetes horen daar niet bij, het kan gaan van schorsingen tot alternatieve straffen”, zegt Sassi. “De context blijft natuurlijk erg belangrijk voor de strafmaat: een jonge speler van vijftien jaar die een racistische uitlating doet, kan je niet op dezelfde lijn plaatsen als een ervaren rot.”

Basisopleiding

De nieuwe aanpak kadert in het actieplan dat de voetbalbonden in maart 2021 voorstelden. Diezelfde maand bleek uit een onderzoek van de KU Leuven – in opdracht van de KBVB – hoe wijdverspreid racisme in het jeugdvoetbal is. Liefst 37 procent van de bevraagde jeugdvoetballers tussen 10 en 20 jaar kwam de voorgaande twee seizoenen in aanraking met discriminatie, in bijna een derde van de gevallen lag huidskleur aan de basis. “Het valt vooral op hoeveel racistische incidenten zonder navolging blijven”, zei sportsocioloog Jeroen Scheerder (KU Leuven) daar toen over.

Voetbal Vlaanderen, de organisatie van de amateur- en provinciale clubs, kreeg in het seizoen 2019-2020 net geen 100 meldingen van racisme binnen via de scheidsrechters. Driekwart daarvan betrof acties van supporters. Of dat cijfer met het nieuwe systeem sterk omhoog zal schieten, is afwachten. De voorbije maanden was het nieuwe wedstrijdblad al van kracht voor vriendschappelijke wedstrijden of bekeraffiches. Bij de Kamer kwamen in die periode al zeven dossiers voor, die uit vijf scheidsrechtersverslagen volgden.

Dat scheidsrechters in de aanpak van het probleem een centrale rol spelen, is vrij logisch. Maar ook daar blijft het korps vrij wit en mannelijk. In hoeverre hebben zij altijd voeling met bepaalde gevoeligheden? En in hoeverre durven ze altijd ingrijpen, wetende dat ze misschien drie maanden later op hetzelfde veld terugkeren? In het amateurvoetbal gebeurt dat niet langs een aparte parking bij het stadion.

“Het is alleszins niet zo dat we de scheidsrechters simpelweg een briefje hebben gestuurd met de boodschap dat ze nu meldingen moeten registreren”, zegt Nand De Klerck, woordvoerder van Voetbal Vlaanderen. “In de basisopleiding wordt elke scheidsrechters vandaag opgeleid om actief vormen van racisme en discriminatie te herkennen. Vrijwillige bijscholingen rond het thema werden de afgelopen jaren ook druk bijgewoond.”

“Het is sowieso een goede zaak dat er nog meer aandacht komt voor dit thema, vroeger werd dit simpelweg niet besproken”, zegt Patrouille. “Zeker als jonge scheidsrechter moet je natuurlijk nog steeds een dik vel hebben om je te laten gelden, maar het wordt nu wel een pak makkelijker om zaken te melden.”

De voetbalbonden roepen daarnaast ook de clubs op om hun verantwoordelijkheid op te nemen. Naast het uitdelen van posters en badges kunnen clubmedewerkers ook vormingen volgen rond racisme en discriminatie, of die intern gaan organiseren. Per provincie zal op het einde van het seizoen een club in de prijzen vallen voor die inzet. “Wie bijdraagt aan een positief klimaat moeten we ook belonen”, zegt Sassi.