Op het werk en soorten verlof

Er bestaan heel wat mogelijkheden voor ouders om leven en werk aan te passen aan de nieuwe gezinssituatie. Lees hier welke mogelijkheden er zijn, hoe ze eventueel te combineren zijn en onder welke voorwaarden je het verlof kan opnemen.

Bij wet verboden werkzaamheden en werkomstandigheden voor zwangere werkneemsters of voor werkneemsters die borstvoeding geven: 

• blootstelling aan lawaai
• hoge temperaturen
• scheikundige stoffen
• mechanische trillingen
• gevaar voor besmetting
• zware lasten dragen gedurende de laatste 3 maanden van de zwangerschap
• ...

De bedrijfsarts stelt vast of een bepaalde arbeid gevaarlijk is. Is dat zo, dan moet de werkgever je een ander werk in de onderneming geven.

Is ander werk in de onderneming onmogelijk, dan heb je recht op een uitkering wegens arbeidsongeschiktheid ten laste van het ziekenfonds. Dit heet profylactisch verlof. Om deze uitkering te krijgen heeft je ziekenfonds 2 zaken nodig:

1. een bewijs van arbeidsongeschiktheid van de bedrijfsarts
2. een verklaring van je werkgever waaruit blijkt dat het onmogelijk is om je ander werk te geven binnen de onderneming.

In elk bedrijf waar vrouwen werken, moet een risico-evaluatie gebeuren, zelfs als er geen zwangere werkneemsters zijn.

Concreet moet in elk individueel geval risicovolle arbeid beoordeeld worden en moet de werkgever maatregelen treffen. Deze risico-evaluatie gebeurt in samenwerking met een bedrijfsarts en het Comité voor Preventie en Bescherming op het Werk. De resultaten van deze evaluatie en de te nemen algemene maatregelen worden meegedeeld aan het personeel.

Deze maatregelen kunnen zijn:

• tijdelijke aanpassing van arbeidsomstandigheden of –tijden
• aanpassing van de arbeid zelf (overplaatsing)
• tijdelijke schorsing van de arbeidsovereenkomst (of vrijstelling in geval van statutaire aanstelling)

Na de zwangerschap loopt de tewerkstelling gewoon voort.

Tijdens je zwangerschap en borstvoedingsperiode kan je niet verplicht worden tot nachtarbeid (tussen 20 en 6 uur): 

• Dit geldt voor tijdens je zwangerschap gedurende 8 weken vóór de vermoedelijke bevallingsdatum.
• Dit kan uitgebreid worden tot andere periodes tijdens de zwangerschap of tot maximum 4 weken na de zwangerschapsrust. 
• Je hebt een medisch attest nodig.
• Je kan tijdelijk overgeplaatst worden naar de dagploeg of de uitvoering van de arbeidsovereenkomst kan tijdelijk geschorst worden.
• Deze bescherming geldt zodra je de werkgever van jouw zwangerschap op de hoogte brengt.

Als je zwanger bent, mag je geen overwerk presteren: 

• Dit wil zeggen niet langer werken dan 9 uur per dag of 40 uur per week, of boven de grens van wekelijkse arbeidsduur vastgesteld bij CAO voor sector of onderneming.
• In elk geval mag je arbeidsduur nooit meer dan 11 uur per dag en nooit meer dan 50 uur per week bedragen (bv. bij arbeid in opeenvolgende ploegen en overwerk).
• Als je hierover vragen hebt, stel je deze best aan je werkgever of vakbond. 

De wet beschermt je tegen ontslag vanaf het ogenblik dat je werkgever op de hoogte is van je zwangerschap tot 1 maand na het postnataal verlof.

• Deze bescherming geldt niet bij dringende redenen of redenen die vreemd zijn aan de zwangerschap of de bevalling (bv. diefstal, economische redenen …). De werkgever moet dit bewijzen en de reden van ontslag eventueel schriftelijk meedelen.
• Als je werkgever je tijdens deze periode ontslaat zonder grondige reden, moet hij of zij een vergoeding betalen.
• Je brengt je werkgever best zo vroeg mogelijk op de hoogte van je zwangerschap en de vermoedelijke bevallingsdatum. Doe dit bij voorkeur met een medisch attest, per aangetekend schrijven of door persoonlijke overhandiging (voor ontvangst getekende kopie).

Als je bevalt, heb je recht op moederschapsrust. De afspraken en regelingen hangen af van de werkgever of loonverstrekker.

De moederschapsrust voor zelfstandigen bedraagt 12 weken (13 weken bij een meerling). 

De moederschapsrust bestaat uit een ‘verplichte’ periode en een ‘niet-verplichte’ periode: 

• Je moet verplicht 3 weken nemen: 1 week voor en 2 weken na de bevalling.
• De overige 9 weken (of 10 weken bij een meerling) kan je naar keuze opnemen in periodes van 7 kalenderdagen en dit vanaf 3 weken tot 7 dagen voor de bevalling en vanaf de derde week tot 38 weken na de geboorte.
• De vrij te kiezen moederschapsrust kan ook halftijds worden opgenomen, in periodes van 7 kalenderdagen. Je werkt dan halftijds. Die halftijdse moederschapsrust duurt maximum 18 weken (20 weken bij een meerling). Je moederschapsuitkering wordt dan gehalveerd. 

Het ziekenfonds betaalt je moederschapsuitkering.

Moet je kindje na de geboorte nog minstens een week in het ziekenhuis blijven? Dan kan je vragen om je moederschapsrust met nog een aantal weken (maximum 24) te verlengen. De verlenging komt overeen met het aantal volledige weken hospitalisatie van je pasgeboren kind.

Als zelfstandige mama betaal je geen sociale bijdragen in het kwartaal dat volgt op het kwartaal van de bevalling. Er zijn geen gevolgen voor je sociale rechten. 

Informeer voor de bevalling bij je ziekenfonds. Je vindt ook meer info op de website van de RSVZ. 

Ben je als uitkeringsgerechtigde werkloze zwanger of bevallen, dan moet je de dienst voor arbeidsbemiddeling van de RVA op de hoogte brengen. Zo kunnen ze bij een eventueel werkaanbod met jouw toestand rekening houden.

De moederschapsrust bestaat uit een 'verplichte' periode en een 'niet-verplichte' periode:

• 1 week verplicht voor de bevalling
• 9 weken verplicht na de bevalling

Je hebt recht op een prenataal verlof van 6 weken. De 5 weken niet verplicht op te nemen voor de bevalling kan je opnemen na het postnataal verlof.

Met vragen over moederschapsrust, een uitkering ... kan je terecht bij de RVA, de VDAB en je ziekenfonds. Je vindt ook meer informatie op de website van het RIZIV

Je kunt je postnataal verlof verlengen om borstvoeding te geven. Er zijn 2 soorten borstvoedingsverlof voor werkneemsters die onder de sociale zekerheid vallen.

Als je borstvoeding geeft en tijdens het werk blootgesteld wordt aan stoffen of omstandigheden die risico’s inhouden voor de gezondheid van je baby of voor de borstvoeding, kan je aangepast werk aangeboden krijgen.

Als dat niet mogelijk is, dan kan je tot maximaal 5 maanden na de bevalling op preventief (profylactisch) borstvoedingsverlof gesteld worden.

• De bedrijfsarts beslist welke arbeidsrisico’s recht geven op borstvoedingsverlof. Is er geen bedrijfsarts, dan kan je een medisch attest van je eigen arts voorleggen aan je werkgever.
• Je ontvangt een uitkering van de ziekte- en invaliditeitsverzekering of de beroepsziekteverzekering gelijk aan 60% van het brutoloon.

Borstvoedingsverlof dat individueel wordt toegestaan is een gunst van de werkgever, geen recht. Het kan wel zijn dat je er recht op hebt op grond van een collectieve arbeidsovereenkomst (CAO).

• Individueel borstvoedingsverlof is in principe onbezoldigd, tenzij anders bepaald in een CAO.
• De duur van het verlof wordt individueel afgesproken of is bepaald door een CAO.

Je hebt als werkneemster recht om een- of tweemaal per dag een halfuur het werk te onderbreken om borstvoeding te geven of moedermelk af te kolven. Dit staat in een CAO. 

Dit recht op borstvoedingspauzes geldt tot 9 maanden na de geboorte.

Het aantal pauzes waarop je recht hebt, hangt af van het aantal uren dat je die dag presteert:

• 2 pauzes van een halfuur voor een werkdag van minimaal 7.30 uur
• 1 pauze van een halfuur voor een werkdag van 4 uur tot 7.30 uur.  

Je moet maandelijks bewijzen dat je nog borstvoeding geeft met een attest van het consultatiebureau van Kind en Gezin of een medisch attest van een arts. 

Hoe deze borstvoedingspauzes verder gedefinieerd worden, is afhankelijk van de sector waarin je werkt:

• Private sector: Tijdens de borstvoedingspauzes heb je geen recht op loon van de werkgever, maar het ziekenfonds betaalt een uitkering gelijk aan 82% van het brutoloon (zonder begrenzing).
• Federale overheid: Voor statutaire en contractuele medewerkers geldt de pauze als dienstactiviteit en wordt het loon doorbetaald. De 2 pauzes mogen na elkaar genomen worden, maar de pauzes mogen niet gebruikt worden om later aan te komen of eerder te vertrekken. 
• Onderwijs: De pauzes tellen als dienstactiviteit met behoud van loon. 
• Vlaamse overheid: Zo lang je borstvoeding geeft, mag je je werk onderbreken voor de nodige tijd om af te kolven in een afkolflokaal op het werk met behoud van loon. 
• Lokale besturen: Het lokaal bestuur bepaalt zelf hoe de dienstvrijstelling voor borstvoedingspauze geregeld wordt. Meestal worden de bepalingen van het CAO gevolgd, maar dit kan dus verschillen.  

Contacteer je werkgever, je mutualiteit of je vakbondsorganisatie voor meer informatie over jouw specifieke situatie.

In de privésector bestaan er verschillende soorten verlof: 

• geboorteverlof
• adoptieverlof
• familiaal verlof of verlof om dwingende reden
• ouderschapsverlof
• tijdskrediet

De statuten variëren in de diverse sectoren (gemeenschappen, gewesten, federale overheid, Vlaamse overheid, gemeentelijke overheid, OCMW’s en onderwijs). Daarom is het moeilijk om hier een volledig overzicht te geven. Bovendien gelden ook niet voor iedereen dezelfde verlofregelingen.

We raden je aan de verlofmogelijkheden telkens na te gaan bij de bevoegde personeelsdienst.

Als zelfstandige vader of meeouder kan je 20 dagen geboorteverlof opnemen. 

Je kan het verlof opnemen in halve of volledige dagen binnen een periode van 4 maanden vanaf de geboorte van je kind. De afstammingsband met het kind moet officieel vaststaan. 

Voor de 20 dagen verlof krijg je als vader of meeouder een uitkering: 

• Dien een aanvraag in bij je sociaal verzekeringsfonds, uiterlijk de laatste dag van het kwartaal van de geboorte.
• Vermeld in je aanvraag de halve of volledige verlofdagen en voeg de geboorteakte van het kind toe (voor zover het sociaal verzekeringsfonds zelf nog niet over deze informatie beschikt). 
• Bezorg deze aanvraag per aangetekend schrijven, door neerlegging van een verzoekschrift ter plaatse tegen ontvangstbewijs of via elektronische weg aan je sociaal verzekeringsfonds. 

Als je om persoonlijke redenen slechts 8 of minder dagen verlof neemt, dan worden er 15 dienstencheques toegekend waarmee je huishoudhulp kan betalen.

Contacteer het plaatselijk RVA-kantoor voor meer informatie.