Gezocht: alternatief voor rooster en kelder

Achtergrond Melkvee Johan Boonen 23 sep 2020 om 12:00uur

De manier waarop we in Nederland koeien huisvesten zou definitief kunnen veranderen. Op Dairy Campus gaat per 1 oktober een onderzoek van start met drie alternatieve systemen voor onderkelderde stallen met betonnen roosters.

Gezocht%3A+alternatief+voor+rooster+en+kelder

Onderkelderde roostervloeren zijn wat huisvesting van koeien betreft al tientallen jaren de norm. Het succes is verklaarbaar: de stallen blinken uit in arbeidsgemak en koeien kunnen zich vrijelijk door de stal bewegen.

Tegelijkertijd ontmoeten betonnen roosters al jaren kritiek. Achilleshiel: het feit dat urine en vaste mest meteen bij elkaar komen. Vaste mest bevat het enzym urease en wanneer dat in contact komt met ureum (bestanddeel van urine), ontstaat er onnodige emissie van ammoniak. Vervolgens worden urine en mest maandenlang opgeslagen in mestkelders.

In die zuurstofarme omgeving ontstaan gemakkelijk giftige gassen (waterstofsulfide en blauwzuurgas) die weer in hoge concentraties kunnen vrijkomen tijdens het mixen. Jaarlijks zijn er menselijke en dierlijke slachtoffers te betreuren, alle voorzorgsmaatregelen en waarschuwingen ten spijt.

Systeem moet toepasbaar zijn in bestaande stallen

Paul Galama, onderzoeker bij Wageningen University & Research

Giftige gassen

Die drijfmest vindt uiteindelijk zijn weg naar gras- en maisland. Er is twijfel of een product dat kennelijk giftige gassen bevat wel zo goed is voor het bodemleven, zeker wanneer het wordt toegediend met een zodebemester of mestinjecteur.

Gemeenschappelijke deler van de drie alternatieven die Dairy Campus in Leeuwarden gaat onderzoeken: vaste mest en urine worden zo snel mogelijk en zoveel mogelijk uit elkaar gehouden. Het koetoilet is een van de drie alternatieven.

Dit koetoilet vangt de urine van de koeien apart op en leidt deze naar een separate opslag. 'De koe zelf is de best denkbare mestscheider', vertelt Paul Galama, die onderzoek doet naar duurzame bedrijfssystemen.

Tekst gaat verder onder kader.

Koetoilet vangt van iedere koe de urine op

Het is een innovatie waar het bedrijf Hanskamp in het Gelderse Doetinchem al sinds 2016 aan werkt: het ‘CowToilet’ ofwel koetoilet. Het feit dat Dairy Campus het systeem nu tegen het licht gaat houden, is voor Hanskamp een mijlpaal, aldus Jochem Tolkamp die werkzaam is bij Hanskamp. Het toilet werkt als volgt: tijdens bezoekjes van een koe aan een station toucheert een sensor behoedzaam een specifieke zenuw aan de achterkant van het dier, die vervolgens uit een reflex urineert. Deze urine wordt apart opgevangen. Door urine gescheiden te houden van vaste ontlasting, wordt vorming van ammoniak voorkomen. Hanskamp beproeft het systeem al in de praktijk. Daar weet het toilet inmiddels 60 procent van de urine op te vangen, vertelt Tolkamp. Een koe produceert zo’n 20 tot 25 liter urine per dag. ‘100 procent zal het nooit worden, sowieso niet vanwege weidegang. Maar we zien wel dat er steeds meer urine wordt opgevangen, naarmate de dieren meer gewend raken aan het toilet.’ De vaste mest verdwijnt ‘gewoon’ in de onderliggende kelder. Melkveehouders hoeven volgens Tolkamp niet bang te zijn voor te dikke mest aldaar. Wat het systeem gaat kosten, is nog niet bekend.

Het tweede alternatief bestaat uit een rubberen vloer, voorzien van een goot met gaatjes waar de urine inloopt. Die urine gaat naar een aparte opslag. Een schuif verwijdert de vaste mest uit de stal. Het feit dat de vloer uit rubber bestaat, is volgens Galama niet onbelangrijk. 'Rubber is gladder dan beton en daardoor beter schoon te houden. Dat zal leiden tot een lagere activiteit van urease en daarmee tot een lagere ammoniakemissie', legt de onderzoeker uit.

Het derde alternatief bestaat uit tegels van 1 vierkante meter. Deze laten urine door, terwijl de vaste mest op de tegels blijft liggen. Ook hier verwijdert een schuif de vaste mest uit de stal.

Bestaande stallen

De keuze op de drie systemen viel na een uitgebreide consultatie van onderzoekers, stallenbouwers en melkveehouders. Galama: 'Belangrijke voorwaarde is dat de systemen toepasbaar moeten zijn in bestaande stallen. Bijvoorbeeld bij renovatie. De bouwhausse aan nieuwe stallen ligt immers achter ons.'

Dairy Campus gaat ruim een jaar lang op ieder systeem zestien koeien huisvesten. Ter controle worden ook zestien koeien gehouden op een traditionele roostervloer. Dairy Campus gaat niet alleen stalemissies meten. 'We gaan ook de emissie bij de diverse manieren van opslag meten.'

Twee meststromen

Bij mestscheiding ontstaan minimaal twee meststromen. Een dunne fractie, rijk aan kalium en snelle stikstof, en een dikke fractie, rijk aan fosfaat, organische stof en langzame stikstof. Ieder met een eigen, specifieke toepassing. 'Mogelijk gaan we de dunne fractie nog bewerken, bijvoorbeeld aanzuren met zwavelzuur', zegt Galama. 'Dat verlaagt de emissie van ammoniak tijdens opslag en uitrijden.'

De zoektocht naar alternatieven voor betonroosters is niet nieuw. Minimaal vijftig melkveehouders ruilden de ligboxenstal al in voor een vrijloopstal, stallen zonder boxen of roosters waar koeien kunnen lopen en liggen op een zachte ondergrond van houtsnippers, vlas, zaagsel of olifantsgras. Die toplaag wordt regelmatig omgewoeld.

Stalemissie

Op het gebied van dierwelzijn is de vrijloopstal beslist een stap vooruit, maar op milieugebied is het beeld gemengd. De stalemissie is weliswaar 30 procent lager (9 kilo ammoniak per koe per jaar), de uitstoot van methaan vanuit de stal stijgt juist met 30 procent.

Maar dat is maar een deel van het verhaal, vindt Galama. 'Een vrijloopstal levert een meststof op die rijk is aan organische stof, goed voor het bodemleven. Niet het stalsysteem maar het bedrijfssysteem moet het uitgangspunt zijn. Maar zover is de wetgever nog niet.'

Meer vaste mest moet leiden tot beter bodemleven

De roosters in de ligboxenstal van de familie Nauta in het Friese Oosterwierum waren niet versleten. Toch kozen de melkveehouders voor een nieuwe stalvloer. ‘We willen meer vaste mest’, vertelt zoon Sietse Nauta over de reden. Hij wil met de vaste mest het organischestofgehalte in de bodem verhogen, het bodemleven verbeteren en de droogtegevoeligheid van zijn percelen verminderen. De familie koos dit voorjaar voor de tegelvloer van A&S Techniek, dezelfde vloer die Dairy Campus nu gaat onderzoeken. ‘Een potstal was voor ons ook een optie. Maar dat vergt veel stro. En er is nu al een groot tekort aan biologisch stro.’ Een schuif haalt de vaste mest uit de stal en vervolgens mengt Nauta deze met stromest uit de jongveestal en afkalfruimte. Dat levert een mooie vaste meststof op. ‘Fijner van structuur in vergelijking met vaste stalmest. Al een paar dagen na aanwending vind je er niks meer van terug.’ Over de vloer zelf is de familie tot nu toe tevreden. De koeien lopen volgens Nauta comfortabel. Wel is er boven de vloer een druppelsysteem geïnstalleerd. ‘We weiden de koeien dag en nacht. Dat zorgt voor droge mest in de stal, zeker bij mooi weer. Dat kunnen we dan met wat water gemakkelijk bijsturen.’