Dit is een artikel uit het NRC-archief De artikelen in het archief zijn met behulp van geautomatiseerde technieken voorzien van metadata die de inhoud beschrijven. De resultaten van deze technieken zijn niet altijd correct, we werken aan verbetering. Meer informatie.
Bekijk hele krant

NRC Handelsblad

Arbeidsmarkt

Hoe Oost-Europese migranten worden uitgebuit in Nederland

Arbeidsmigranten Oost-Europese migranten in het Westland worden geleefd. De grote uitzendbureaus voor wie ze werken omzeilen de regels om zoveel mogelijk aan hen te verdienen.

De "Polenflat" in Vlaardingen.
De "Polenflat" in Vlaardingen. David van Dam

De ‘studio’ in Vlaardingen zit op zes hoog in een flat aan de Dirk de Derdelaan. Het trapportaal is donker. De Poolse vrouw – tenger, geverfd kort haar – woont hier in één kamer met haar zoon van tien, een vriendin en een peuter. Ze past vandaag op de peuter, die rondscharrelt met een melkfles en een Playmobil-paard. De televisie staat op een Poolse zender.

Er brandt een elektrisch kacheltje. Het tocht; een meterslange barst loopt over de ruit in de woonkamer. De vensterbank is zwart van de schimmel. „Ik heb vaak gevraagd of ze het willen repareren, maar ze komen niet.” Voor de dertig vierkante meter betaalt ze 600 euro per maand.

De vrouw woont al twaalf jaar in Nederland, vertelt ze, haar zoon is hier geboren. Ze heeft bij tal van bedrijven in het Westland gewerkt. Binnenkort verhuist ze naar een driekamerwoning van een Vlaardingse woningbouwcorporatie. „Ik ga daar maar 400 euro betalen!” De borg van 1.050 euro (twee maandhuren destijds) die ze betaalde, krijgt ze niet terug van de verhuurder.

Lees ook: Uitstel WW-wet is nog geen afstel

Er wonen honderden Polen en Roemenen in deze grote flat in een Vlaardingse achterstandswijk. En zo zijn er nog eens honderden panden vol arbeidsmigranten in Den Haag, Leidschendam, Monster, Honselersdijk, Rozenburg, Schiedam, Vlaardingen. De bewoners werken voor uitzendbureaus, die hen uitlenen aan tuinders in het Westland. Hun woning huren ze, soms indirect, ook van een uitzendbureau.

Door hun afhankelijke positie zijn ze kwetsbaar voor uitbuiting. „Migranten worden onderbetaald door hun werkgevers en huisjesmelkers laten hen te veel betalen voor slechte huisvesting”, schreef de commissie-Koopmans al in 2011 na parlementair onderzoek naar ‘recente arbeidsmigratie’ uit Midden- en Oost-Europa. Onacceptabel, noemde zij het.

Sindsdien blijkt er weinig veranderd.

NRC sprak veertien Oost-Europese uitzendkrachten die geen van allen met hun naam in de krant durven (de namen zijn bekend bij de redactie). Uit de gesprekken en uit vele documenten blijkt dat de levensstandaard van deze arbeidsmigranten ver onder het Nederlandse gemiddelde ligt, en vooral: dat ze geen vrijheid hebben. Direct na aankomst krijgen ze te horen waar ze gaan wonen, met wie, en waar ze gaan werken. Velen horen pas ’s middags hoe laat ze de volgende ochtend moeten beginnen, vaak al om vijf of zes uur.

Wie protesteert tegen te lange werkdagen of slechte huisvesting, loopt het risico zijn baan of huis te verliezen. Soms bouwen ze via de huur schulden op bij de baas. Sommige hulpverleners spreken van ‘moderne slavernij’.

De seizoensarbeider als melkkoe

Telers die hun tomaten en rozen op tijd geplukt willen hebben, zijn al ten minste vijftien jaar aangewezen op buitenlandse arbeiders. Nederlanders zijn voor dit werk amper te vinden. In de bloemen-, groenten- en fruitsector, die zich uitstrekt van de Zuid-Hollandse eilanden tot de kop van Noord-Holland, gaat ongeveer 10 miljard euro per jaar om.

De afgelopen twaalf jaar zijn 350.000 Polen op dit werk afgekomen. De helft woont hier permanent en, volgens schattingen van de Poolse ambassade, de andere helft tijdelijk – de één drie maanden, de ander een jaar. Voor de Polen, en ook steeds vaker Slowaken, Roemenen en Moldaviërs, is het werk aantrekkelijk: ze verdienen al snel vier keer zo veel als in eigen land. De buitenlandse werknemers woonden aanvankelijk in schuren op het erf van de tuinder. Nu huren ze kamers in gebouwen van het uitzendbedrijf of daaraan verbonden partijen.

Sommige uitzendbureaus zoeken hierbij de grenzen van de wet op – anderen gaan er ver over. De seizoensarbeider is een melkkoe. Aan alles wordt verdiend: zijn arbeid in de kas, zijn woning én zijn gedrag. Op elke overtreding van talloze regels staat een boete: een slecht schoongemaakt huis, een verloren sleutel, vlekken op een matras, haren in de doucheput, bezoek van vrienden. De uitzender houdt naast de huur en zorgpremie soms ook de boetes in op het loon. Dat laatste mag niet volgens de cao.

De „Polenflat” in Vlaardingen. David van Dam

In een vrijstaande woning in een dorp in het Westland woont een Poolse vrouw (27) met zeven anderen. In het tuintje staan auto’s met het logo van Voorneputten, een van de grotere uitzendbureaus in de regio. Eigenaar Rayif Ayyildiz staat in de Quote Top-500 Junior. Hij bezit, via een ander bedrijf, 44 panden met daarin een veelvoud aan woningen, die hij verhuurt aan zijn uitzendkrachten.

De vrouw is aan het schoonmaken als wij aankloppen. „Voorneputten komt soms controleren. Als het vies is, krijgen we een boete.” De woonkamer ruikt naar de soep op het fornuis. De huur, door Voorneputten ingehouden op haar loon, bedraagt 100 euro per week. Omdat de vrouw het huis deelt met zeven anderen, levert deze vijfkamerwoning circa 3.200 euro per maand op aan huur (in een regio waar je voor 1.750 euro per maand een kale vijfkamerwoning hebt).

Voorneputten regelt álles voor de vrouw. Dit huis, haar werk in een kas, een bankrekening en de zorgverzekering. Toen ze een keer „super ziek” was, vertelt de vrouw, ging iemand van Voorneputten met haar mee naar de dokter. Volgens uitzendkrachten houdt het bedrijf daarvoor een bedrag op het loon in, vorig jaar 25 euro.

Sommige ‘inleners’ (tuinders) zijn sympathieker dan anderen, vertelt de vrouw. Zij werkt nu bij een goeie bloemenkweker. Als ze ziek is, gunt hij haar een paar dagen vrij; ze meldt dat bij hem, níet bij Voorneputten. Als ze van Voorneputten te weinig salaris heeft gekregen, regelt haar baas dat met het uitzendbureau. Ze begint om zes uur ’s ochtends en werkt zes dagen per week. Bij een eerdere teler moest ze van zes uur ’s ochtends tot tien uur ’s avonds werken. Nu meestal tot half zes, op zaterdag tot twaalf uur. Alleen in piektijden, zoals rond Valentijnsdag, moet ze soms weer dag én avond werken. Maar dan krijgt ze ook meer betaald.

Twee andere uitzendkrachten vertellen dat ze maanden zestien uur per dag bij drie graden fruit moesten verpakken in een fabriek in Barendrecht. Uitzendbureaus wijzen erop dat arbeidsmigranten graag overuren maken omdat ze dan meer verdienen.

Auto’s van uitzendbureau Voorneputten die veel Polen in dienst hebben. David van Dam

Vage foto’s van beddengoed

In de Haagse wijk Bouwlust staan overal witte autootjes van Voorneputten. Het plaatselijke bejaardenhuis is tien jaar geleden verbouwd. Lokale bestuurders bedachten dat het een ‘short stay hotel’ kon worden met appartementen, voor werknemers van Shell. Na een verbouwing (12 miljoen euro) in het kader van de ‘krachtwijken’ van toenmalig minister Vogelaar (Wonen, PvdA), opende prinses Máxima in 2009 het pand.

Maar er ging niemand heen. En in 2017 kocht uitzendbureau Voorneputten het pand voor 4 miljoen euro van de woningbouwcoöperatie. Nu wonen er voornamelijk Polen in short stay-hotel Mixx Inn.

Zoals de jonge man die met zijn vriendin een gemeubileerde unit huurt. Hij werkt in een kas. Zeven dagen achtereen, afgelopen week. Vooral tomaten en paprika’s. Elke week houdt Voorneputten bij hem en zijn vriendin 117,50 euro huur in op het loon. Zij betalen samen dus bijna 1.000 euro per maand voor twintig vierkante meter. (Voor dat bedrag kun je 39 tot 55 vierkante meter gemeubileerd huren in Den Haag.)

De jonge Pool is tevreden, behalve over het trage internet en de boetes. Het personeel van Mixx Inn controleert onaangekondigd de kamers, ook als hij aan het werk is, zegt hij. Als er gerookt is of als het niet netjes is, legt de uitbater boetes op. Iedereen die het pand binnenkomt wordt gecontroleerd, onbekende gasten mogen niet naar binnen.

„We krijgen elke week controle”, zegt een andere Pool, van 27, die in Mixx Inn woont met zijn verloofde. „Ze komen je kamer in, kijken in de kast. Het uitzendbureau heeft geen recht om boetes van het loon af te trekken. Dat gebeurt wel. Mij is een boete opgelegd, maar ik heb een verweer geschreven en dreigde naar de rechter te stappen. Toen trokken ze de boete in. Alleen omdat ik in opstand kwam, anderen doen dat niet.”

De „Polenflat” in Vlaardingen. David van Dam

Zoals een Poolse grootvader die opeens meer dan 90 euro boete moest betalen aan zijn uitzender Axidus, op grond van een ‘schaderapport’ met vage foto’s van beddengoed. Ternim platnosci: 3 dni staat er op de factuur van zijn werkgever – te betalen binnen drie dagen.

Axidus is met 2.000 werknemers een grote uitzender in het Westland. De onderneming raakte vorig najaar in opspraak doordat Polen op internet beelden verspreidden van hun slaapplek op pallets in een schuur.

Polen bij de pallets in een schuur

Axidus verhuurt ook, indirect, ‘studio’s’ in de Vlaardingse flat aan de Dirk de Derdelaan. Het uitzendbedrijf, van de gebroeders Van Loenen, was in 2014 hoofdsponsor van voetbalclub Sparta Rotterdam. Onder Polen heeft het een slechte naam. Er is een Facebookgroep waarin werknemers hun nare ervaringen met Axidus delen. Bedrijfsslogan „We can do it!” is vervangen door „We cheat a bit!”

Ga niet bij Axidus werken, is in vele posts te lezen. „Het ergste kantoor van Nederland”, schrijft ene Krzysztof, die inmiddels in Berlijn woont. „Dieven en oplichters”, foetert een Pool uit Emmeloord.

De kritiek op Axidus en Voorneputten is steeds dezelfde: werkers moeten lang wachten op hun geld en krijgen minder betaald dan afgesproken.

Er zijn ook goede uitzendbureaus. Tradiro wordt door Polen steeds genoemd. Manager Peter Grootscholten: „Als de inlener (tuinder) minder dan 16 euro per uur aan het uitzendbureau hoeft te betalen, dan kun je als tuinder weten dat het niet kan kloppen. Sommige organisaties kunnen zo hard groeien omdat ze die lage tarieven hebben.”

David van Dam

Noodriolering

De flat aan de Dirk de Derdelaan is eind 2015 gekocht door sloper Arie Mol in Vlaardingen, voor 5,4 miljoen euro. Als belegging. Hij verkocht hem twee jaar later voor 7,6 miljoen.

In een reactie erkent Mol dat het pand in een heel slechte staat verkeert. Zo slecht, dat hij in 2017 bezwaar maakte tegen de WOZ-waardebepaling door de gemeente. Hij sprak van „zwaar achterstallig onderhoud”. Dat jaar ging de WOZ-waarde van de flat met bijna een kwart omlaag – terwijl panden in de omgeving in waarde stegen. Daardoor hoefde Mol minder belasting te betalen.

Hij heeft het dak vernieuwd, zegt Mol, de liften gekeurd en noodriolering aangelegd. „Wij hadden iedere maand een zuigwagen nodig om de stront weg te zuigen, omdat de riolering op het achterterrein geknikt was.” Het pand is zo groot, zegt hij, er was geen beginnen aan. „We zouden zeker vijf jaar bezig zijn geweest met renovatie voordat het weer maatschappelijk verantwoord zou zijn.”

Een huur van zo’n 100 euro per persoon per week lijkt misschien acceptabel, maar met tien man in een woning is dat 1.000 euro omzet per week en 4.000 per maand, zegt Francien Winsemius van de NGO Fairwork, die arbeidsmigranten adviseert over hun rechten. (Voor 4.000 euro per maand huur je 150 vierkante meter in Amsterdam-Zuid.)

David van Dam

Behalve aan de huren verdienen uitzendbureaus ook aan de eerdergenoemde boetes. Is het huis vies, 100 euro. Haar in de doucheput? 100 euro. Stiekem gerookt? 100 euro. Niet goed gestofzuigd? 100 euro.

Er zijn bedrijven die zich toeleggen op het handhaven van de schoonmaaknormen en het innen van de boetes bij Oost-Europese huurders.

Dan zijn er de arbeidsuren. Acht migranten vertellen ons dat ze niet altijd alle uren uitbetaald krijgen die ze hebben gewerkt. Een Roemeense vrouw kwam begin 2018 naar Nederland. Een kennis tolkt bij ons gesprek. Ze vertelt dat ze in een tomatenkas werkte, via Voorneputten, maar nooit extra betaald kreeg voor overuren. Zij is nu weg bij dat uitzendbureau.

Tot slot is er de verplichte zorgverzekering. Omdat arbeidsmigranten vaak maar kort in Nederland zijn en de taal niet spreken, spreekt de uitzender met de zorgverzekeraar een collectieve verzekering af. De uitzender krijgt premiekorting, die hij deels doorberekent aan de werknemers en deels zelf houdt. Dat mag van de wet.

NRC kreeg een stapel verzekeringspasjes van verzekeraar Zorg en Zekerheid in handen. Ze waren door Voorneputten nooit naar de werknemers gestuurd. Axidus doet dat ook vaak niet, bevestigt directeur Ron van Loenen. Dat is een schending van de privacywet en absoluut niet de bedoeling, zegt Zorg en Zekerheid desgevraagd. „De arbeidsmigrant moet alle informatievoorziening over de zorgverzekering die wij hem/haar verstrekken ook persoonlijk ontvangen. Dit spreken wij af met het uitzendbureau. Het niet naleven van deze informatieplicht is niet toelaatbaar.”

Zonder pas kan de patiënt zich in het ziekenhuis niet identificeren, als dat nodig is. Hij betaalt dan de nota zelf, tegen een ‘passantentarief’.

Auto’s van uitzendbureau Voorneputten die veel Polen in dienst hebben. David van Dam

3,5 vierkante meter rond het bed

Zijn er geen regels? Ja, regels te over. Er is de cao glas- en tuinbouw, die zegt dat je 9,82 euro bruto per uur verdient in een kwekerij, 135 procent van dat bedrag op zaterdag en 200 procent op zondag.

In de regels van de Stichting Normering Flexwonen (SNF) staat uitgebreid beschreven waar de woning van een arbeidsmigrant aan moet voldoen: „Maximaal twee personen per kamer, en 3,5 vierkante meter rond het bed per persoon.” Er moet één wc en één douche per acht personen zijn en vier kookpitten. Iedereen heeft recht op dertig liter koelruimte. „De CV, gaskachel en geiser moeten minimaal twee-jaarlijks aantoonbaar gecontroleerd zijn.”

Axidus, Voorneputten en aan hen verbonden bedrijven zijn gecertificeerd door de SNF én de Stichting Normering Arbeid. Dat is het eerste dat ze zeggen als je vragen stelt. Maar volgens critici wordt niet gecontroleerd of uitzendbureaus wel werken volgens het certificaat. Vakbond FNV trok in 2016 zijn handen af van de Stichting Normering Arbeid omdat de branche-organisatie certificaten verstrekte aan bedrijven die volgens de FNV regels ontdoken.

De ‘studio’ op zes hoog in Vlaardingen (die wordt verhuurd door Wijwillenwonen, een bedrijf dat kantoor houdt bij Axidus en geleid wordt door een van de directeur-eigenaren van Axidus) voldoet in elk geval níet aan de SNF-normen. De kou komt binnen door de lange breuk in het raam. Niemand komt het repareren.
Worden die regels niet gehandhaafd? Jawel, zegt de woordvoerder van Bouw & Woning-toezicht van de gemeente Vlaardingen. Maar de huurders in de flat aan de Dirk de Derdelaan hebben nooit geklaagd, zegt zij. „We kunnen niet zomaar woningen inspecteren. Ons toezicht begint met een klacht of een melding. Dan kunnen wij de eigenaar van het pand aanschrijven.”

Maar een klacht indienen is ingewikkeld, zegt Francien Winsemius van Fairwork. Sommige uitzendbureaus werven gericht laagopgeleiden. In de personeelsadvertenties in Polen staat: „Je hoeft geen ervaring te hebben of kennis van talen.”

David van Dam

Arbeidsmigranten accepteren zware omstandigheden, vertelt Winsemius. „Omdat ze maar met één doel hier komen: geld verdienen.” Maar het kan te zwaar worden. Hans Thunissen, een Hagenaar die Oost-Europeanen in het Westland bijstaat op zijn kantoor Polska Porada, ziet veel ontreddering. „Er is sprake van intimidatie”, zegt hij. „De toezichthouder, Stichting Normering Arbeid, spreekt nooit met Poolse werknemers. Wij hebben een half jaar geleden klachten ingediend bij de SNCU, een organisatie die de cao handhaaft. Nooit meer wat van gehoord.” In een reactie zegt de SNCU dat ze „dader-gericht” werken en dus onderzoek doen bij de uitzender na een klacht. De Pool hoort dat vaak niet zelf en soms duurt het lang.

Waarom komen de meeste arbeidsmigranten niet in opstand? Winsemius: „Ze kennen hun rechten niet. En als je twaalf uur per dag werkt en ook nog twee uur per dag in een busje zit, dan heb je voor een opstand geen tijd of energie.”

Ze zijn ook bang zegt Sander Martins, FNV-bestuurder agrarisch groen. „Ze komen naar ons toe; wij zetten juridische stappen en dan trekken ze zich weer terug. Niemand durft te getuigen. Zeik je over je werk, dan ben je je huis kwijt. Zeik je over je huis, dan ben je je huis én werk kwijt.”

De Flexwet, waar arbeidsmigranten onder vallen, is bedoeld voor ‘ziek en piek’ – vervanging van zieke werknemers of extra handen in drukke tijden. Martins: „Bij uitstek in de tuinbouw. Maar het hele Westland draait nu op Oost-Europeanen die hier vaak al ruim tien jaar en nog steeds in „fase A seizoensarbeid” (uitzend-jargon) verrichten. De Flexwet wordt gebruikt voor goedkope arbeid.”

Auto’s van uitzendbureau Voorneputten die veel Polen in dienst hebben. David van Dam

Aardbeienteler

In Vlaardingen wonen tussen 5.000 en 8.000 Oost-Europeanen. Niemand weet hoeveel precies. „We proberen al jaren misstanden te voorkomen door afspraken te maken met uitzendbureaus”, zegt Marcel Kerkhof, raadslid voor de Onafhankelijke Socialisten in Vlaardingen. „Maar uitwassen zijn moeilijk aan te pakken, want veel uitzenders kennen de regels en weten die te omzeilen zodat je ze niet pakt. Die flat aan de Dirk de Derdelaan is gewoon huisjesmelkerij.”

Francien Winsemius van Fairwork: „Er zijn regels, maar telkens andere instanties die erop toezien. Op arbeidsomstandigheden (veiligheid, arbeidsuren) ziet de Inspectie SZW toe – die keuzes moet maken. Op naleving van de uitzend-cao, ziet de SNCU toe.” De huisvesting is weer een zaak van de gemeente.

Winsemius: „Als mensen niet of nauwelijks betaald worden, werken onder slechte omstandigheden en niet kunnen ontsnappen aan hun situatie – dan is er sprake van arbeidsuitbuiting. Er komen nu nog weinig strafzaken voor de rechter. In verband met het opbouwen van jurisprudentie is het juist belangrijk dat dat wel gebeurt.”

Vorige week bekrachtigde de Hoge Raad een veroordeling uit 2017 van een aardbeienteler die tientallen Slowaken voor zich had laten werken. Hij had hen „substantieel onderbetaald” en voor beroerde huisvesting „veel te hoge kosten” in rekening gebracht. De migranten moesten dit maar pikken, schreef de Raad, „gedreven door financiële noodzaak en de afhankelijke positie waarin zij zich bevinden – zonder kennis van de Nederlandse taal”. De teler kreeg zes maanden voorwaardelijke celstraf (omdat de zaak zo lang had geduurd).

Niet iedereen blijft het pikken. Een Roemeense moeder die goed Nederlands spreekt, werkte drie maanden bij Voorneputten in Maasland. Ze moest mensen in-roosteren van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat – veel meer uren dan ze aankonden. Werknemers die te weinig geld kregen, belden háár boos op. „Ik kon ze alleen maar gelijk geven.” Zij vertrok.

Reageren

Reageren op dit artikel kan alleen met een abonnement. Heeft u al een abonnement, log dan hieronder in.