‘Moslimfobie, intimidatie bij politie – en de top kijkt weg’

Burgers zijn „kankermongolen, kankerlijers, pauper-allochtonen, kankervolk, kutvolk en kutafrikanen”. Het zijn geen verwensingen die politieadviseur en lid van de diversiteitsraad van de Nationale Politie Carel Boers (55) optekende uit de mond van benevelde voetbalsupporters. Het betreft „letterlijke citaten” die een tiental politieagenten volgens Boers bezigde in hun eigen politie-appgroep over mensen die ze op straat tegenkomen.

„Dienders spreken de wens uit dat burgers van anderen dan de politie een pak slaag krijgen, de burger doodgereden zal worden, de burger wel aan de beurt zal komen, en de burgers allemaal kapotgemaakt moeten worden.”

De zinnen staan in een brief die Boers – in een vorig leven directeur van Rabobank Den Haag – begin deze maand stuurde naar de minister van Justitie en Veiligheid Ferdinand Grapperhaus (CDA), gericht aan korpschef Erik Akerboom. Boers coachte de afgelopen dertien jaar honderden toptalenten van de politie door heel het land, in het kader van het leiderschapsprogramma van de organisatie. In zijn brief kondigt hij aan met onmiddellijke ingang met zijn werk voor de Nationale Politie te stoppen. De leiding geeft toch geen gehoor aan alle signalen, is hem gebleken. Boers zegt vooral het laatste half jaar diverse „grove misstanden in de top van de politie” te hebben gemeld bij de korpsleiding – van aanrandingen tot ernstige discriminatie. Maar de leiding heeft, zo zegt hij, zijn berichten consequent genegeerd. „Ik kan niet wegkijken als zo’n belangrijke partner in het functioneren van de rechtsstaat de belangen van burgers en haar eigen medewerkers veronachtzaamt”, aldus Boers.

Na enige aarzeling is de klokkenluider bereid zijn naar NRC uitgelekte brief mondeling toe te lichten. Te specifieke, herleidbare voorbeelden mijdt hij: hij wil een algemeen organisatieprobleem benoemen, niet mensen specifiek beschadigen. „Ik hou ontzettend van de politieorganisatie, die immers bijdraagt aan een veilige samenleving. Maar ik zie aan de top heel lelijk gedrag dat niet past binnen de rechtsstaat. Ik hoop dat er nu iets loskomt.”

Lees ook Medewerkers politie maken zwartboek discriminatie

De oorsprong van de problemen ligt volgens Boers bij de vorming van de Nationale Politie. In 2013 werden 25 regiokorpsen en een landelijk korps politiediensten samengevoegd. Zo ontstond een concern van ruim 60 duizend werknemers met een korpsleiding die zich „steeds meer als een afstandelijke raad van bestuur gedraagt”. Erik Akerboom, sinds drie jaar de hoogste baas, en de vier overige leden van de korpsleiding zitten in het hoofdkwartier in Den Haag, „een ministerieel fort”. Daar zijn ze volgens Boers volledig vervreemd geraakt van de werkvloer. Ze staan zo ver op afstand dat hun gezag afbrokkelt.

„Het leiderschap van Akerboom bestaat uit het stelselmatig vermijden van elke vorm van conflict. Geen fouten maken is voor hem belangrijker dan goede dingen doen”, zegt de politiecoach. „Als dienders de moed hebben om de korpschef een brief te sturen dat ze gediscrimineerd worden, stuurt hij ze terug naar degenen die hen beschadigd hebben”.

Vergeefs gerapporteerd

Het „wegkijken” heeft geleid tot het ontstaan van „informeel leiderschap dat moreel en ethisch ontspoord is”. Agenten met de „grootste mond” hebben het bij de politie voor het zeggen. „De norm wordt gesteld door blanke, mannelijke, oudere heteromannen”. In de huidige politieorganisatie voelen politiemedewerkers „zich op het politiebureau vaak veel onveiliger dan bij de uitoefening van hun taak op straat”. Die situatie heeft volgens Boers negatieve gevolgen voor het politiewerk. „Het werkt door in de bejegening van burgers door de politie. Een soort afreageren. Veel staandehoudingen en aanhoudingen gebeuren met excessief, al dan niet verbaal, geweld.”

Behalve de meldingen over de agenten die elkaar ongestraft appjes sturen over „pauper-allochtonen” heeft Boers het afgelopen half jaar naar eigen zeggen vergeefs „tientallen misstanden” gerapporteerd bij de korps- en eenheidsleidingen. Het gaat onder meer om seksuele intimidatie en aanranding van vrouwelijke collega’s, ernstige discriminatie en valsheid in geschrifte.

Moslimagenten hebben het zwaar te verduren. „Het is heel gewoon om bij de politie te zeggen: ‘Jij bent een Marokkaan en dus ga ik jou nooit vertrouwen.’ De discriminatie is heel openlijk en onder de gordel en een gevolg van niet-corrigerend gedrag van chefs. De ultrarechtse geur die van dit soort uitingen afstraalt, past niet bij de neutrale houding die de politie moet hebben.”

Voetbalkantinegedrag

Ook vrouwelijke agenten verkeren nogal eens in een benarde positie. „Het trieste is dat het ‘voetbalkantinegedrag’ ongestraft kan bestaan”. Boers vertelt over een meldkamer waar 70 tot 80 procent van de medewerkers man is. „Extreem onveilig. Daar liepen zes mannelijke agenten rond die niet van vrouwen konden afblijven. Een vrouwelijke medewerker zei me: ‘De meeste agenten zijn hier meer met mijn borsten in gesprek dan met mij’. Die hele #MeToo-beweging gaat aan de politie voorbij. Zij die klagen, krijgen het verwijt te polariseren.

Lees ook ‘Een aanzienlijk deel van de politieagenten stemt radicaal-rechts’

„Er worden door agenten stukken opgesteld over gespreksverslagen met werknemers die bij elkaar gelogen zijn”, zegt Boers. „Chefs op alle niveaus denken: ik kom er toch wel mee weg”. Incidenten doen zich volgens hem op tal van plekken voor: in Rotterdam, Den Haag, Amsterdam, Limburg, het politiedienstencentrum, de politieacademie en de landelijke eenheid. „Er heerst in de top een afdekcultuur. Er gebeurt niets tegen homohaat, moslimfobie en intimidatie van vrouwen. Iedereen die diverser, wijzer en intelligenter is dan de zittende top wordt systematisch beschadigd.”

Hij roept Akerboom in zijn brief op „versneld nieuwe, jonge en diverse” leiders aan te stellen in de top van de politieorganisatie. „Waarom blijft u bevriende blanke 55-plussers aan de top benoemen terwijl er zoveel leiders met een andere culturele achtergrond en vrouwelijk talent in de veertigers-generatie binnen en buiten de organisatie beschikbaar zijn?” Dat zou volgens de opgestapte politiecoach „van hele grote betekenis zijn voor de medewerkers, de maatschappij en de rechtsstaat”.

Ongebruikelijk openhartig blog

Akerboom heeft – in wat de politiecoach ziet als een poging „vooruit te verdedigen” – twee weken geleden op het intranet van de politie een ongebruikelijk openhartig blog geschreven. De korpschef schrijft dat „binnen de politie geen plaats is voor ontoelaatbaar en grensoverschrijdend gedrag, zoals intimidatie, pesten en discriminatie”.

Aanleiding voor het blog was een bijeenkomst twee dagen eerder. Op initiatief van Liesbeth Huyzer, die zich in de korpsleiding bezighoudt met diversiteit, belegde de politietop een treffen in Den Haag met een zestal politiechefs „met een biculturele achtergrond”. Ze werden gevraagd te praten over „signalen van onacceptabel gedrag op de werkvloer” die de politietop recentelijk kreeg.

Het biculturele treffen in Den Haag leidde tot „een indringend en soms heftig gesprek”, schrijft Akerboom in zijn blog. Een van de gespreksonderwerpen was volgens een aanwezige dat agenten met een allochtone achtergrond zich niet veilig voelen om klachten te uiten. Dat is ook de klacht van een teamchef in de eenheid Den Haag, Fatima Aboulouafa, die bij het gesprek zat. Zij publiceerde op 6 juni op Instagram de noodkreet dat veel collega’s van met name de eenheden in Rotterdam en Den Haag tegen een „blue wall of silence” aanlopen als ze „structurele problemen” binnen de politieorganisatie aankaarten.

Aboulouafa schrijft dat collegialiteit binnen de politie fijn is, maar ze werpt de volgende vraag op: „Moet loyaliteit ten koste van alles gaan, ook als je ziet dat er grote misstanden binnen onze politieorganisatie en zelfs op managementniveau plaatsvinden?” De teamchef roept leidinggevenden op „lichtschijners” – zoals ze klokkenluiders noemt – te koesteren. „Zij zijn het morele kompas binnen onze organisatie”.

Akerboom neemt haar klacht nu over. „De laatste tijd bereiken mij te vaak signalen van betrokken en bezorgde collega’s”. De hoogste politiebaas noemt het „pijnlijk en onacceptabel” dat de „leiding soms wegkijkt” bij meldingen over fout gedrag van politieagenten. „Voor intimidatie, pesten en discriminatie is binnen de politie geen plaats. Ik vraag iedereen in het korps om je ogen niet te sluiten voor gedrag dat niet door de beugel kan”.

Lees ook Politie sart moslims en sluit ze uit, in eigen kring

Zo worstelt de politie met een schandaal in Limburg. Bij de basiseenheid Horst-Peel en Maas zijn sinds april door de eenheidsleiding Limburg liefst zeven agenten geschorst van een team van nog geen tachtig mensen. Woensdag vond de schorsing plaats van een achtste agent, een „medewerker met een leidinggevende rol”. Reden, aldus de politie: „mogelijk onprofessioneel gedrag (uitingen en handelingen) ten opzichte van leiding, medewerkers en organisatie”.

Akerboom schrijft „met urgentie aan de slag te willen gaan”. En zonder het woord racisme te noemen, legt hij uit dat discriminatie binnen de politie onacceptabel is. „In artikel 1 van de Grondwet staat dat iedereen gelijk moet worden behandeld. Dat verplicht een ieder van ons om regelmatig de vraag te stellen: ben ik wel goed bezig?”

Fatima Aboulouafa kan desgevraagd niet reageren op vragen van NRC. Er is haar door de eenheidsleiding Den Haag een spreekverbod opgelegd. Ze mag ook niet meer op Instagram over de politie schrijven omdat, aldus een hooggeplaatste Haagse politiemedewerker, „dit niet past in de huisstijl van de politie”.