In Tigray vallen honderden hongerdoden per dag, ziet deze onderzoeker. Hoe komt dat?

De doden, de staat van het leger, de verschuiving van het front: als het om de oorlog in Oekraïne gaat wordt dit dagelijks nauwkeurig bijgehouden. Hoe anders is dat in een oorlog die zich afspeelt buiten het zicht van de wereld, ziet emeritus hoogleraar en fysisch geograaf Jan Nyssen van de Universiteit Gent. De 65-jarige academicus probeert betrouwbare informatie te verzamelen over Tigray, een noordelijke deelstaat van Ethiopië, die al twee jaar wordt geteisterd door een oorlog met de centrale regering in Addis Ababa.

Dat is niet gemakkelijk. De regio van zeven miljoen Tigreeërs zit op slot. Premier Abiy Ahmed, in 2019 nog winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede, blokkeert de toegang voor humanitaire hulp en journalisten. Ook is er amper elektriciteit en internet. Op NASA-satellietfoto’s vanuit de ruimte in handen van de BBC is te zien hoe de deelstaat na twee jaar oorlog bijna helemaal niet meer te zien is doordat de verlichting steeds verder uitvalt.

„Let wel, mijn vrouw is chronisch ziek en ik kan soms van de telefoon weggeroepen worden”, schrijft Nyssen in zijn bevestigingsmail voor dit interview. De mantelzorg voor zijn vrouw en zijn twee weken geleden begonnen pensioen maken hem niet minder betrokken bij het lot van de slachtoffers van het Oost-Afrikaanse land.

Nyssen vertrok in 1994 voor zijn proefschrift naar de Ethiopische regio. Hij deed er „te voet” onderzoek , werkte samen met de inwoners, bouwde er een huisje en doceerde aan de universiteit in de regionale hoofdstad Mekelle. Hoewel hij in 2007 terugkeerde naar België, bezocht hij Tigray nog steeds twee à drie keer per jaar. Toen de oorlog uitbrak, riep hij met een groep academici op tot vredesonderhandelingen.

Hoe verzamel je informatie in zo’n geïsoleerd gebied?

„Wij baseren ons ten eerste op satellietbeelden met een hoge resolutie, onder meer om te zien hoe de akkers erbij liggen. We hebben ook contact kunnen houden met de geografen van de Universiteit van Mekelle en zij hebben observaties gedaan in de dorpen. Er komt sinds eind augustus geen voedselhulp meer binnen, dus de Tigreeërs zijn volledig afhankelijk van hun eigen boeren. Wat ze nu oogsten is genoeg voor nog drie of vier maanden. Dan is het op.”

Naast honger wordt Tigray bedreigd met „een onzichtbare campagne van etnische zuivering” door de Ethiopische en Eritrese troepen, aldus mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch. Ouderen, kinderen en vrouwen worden volgens de ngo in vrachtwagens geladen en uit hun dorpen verdreven. Mannen worden in overvolle detentiecentra gezet, waar ze overlijden aan ziekte, honger of marteling. Als ze niet al zijn vermoord.

Nyssen en zijn medewerkers onderzoeken het aantal slachtoffers van massamoorden op basis van zo’n tweeduizend telefonische interviews, sociale mediaberichten (van familieleden) en informatie van belangengroepen. Bij elk slachtoffer wordt contact gezocht met familie of vrienden, sommige nabestaanden sturen desgevraagd een foto van de overledene.

Ook dit schetst nog geen volledig beeld van het daadwerkelijk aantal slachtoffers. Traditioneel vertellen Tigreeërs het niet aan familieleden in het buitenland als er iemand is overleden, maar wachten ze tot ze elkaar in het echt zien. Daarnaast zijn er volgens de onderzoeker ook bloedbaden in afgelegen gebieden en slachtoffers die geen lokale bevolking van het gebied zijn, zoals ontheemden uit West-Tigray.

„We kijken niet alleen naar de oorlogsdoden en massamoorden, maar ook naar de mensen die omkomen door honger of een gebrek aan gezondheidszorg, en normaal gesproken niet in de statistieken komen.

Lees ook Strijd in Tigray laait verder op, ondanks geplande vredesbesprekingen

Hiervoor gebruiken wij data van het kleine groepje hulpverleners dat ter plekke is. Zij maken een inschatting van de hongersnood door mensen te wegen en de omtrek van de armen van kinderen te meten. Volgens onze berekeningen zijn er tussen de 437 en 914 hongerdoden per dag.”

Op basis van al deze data zijn er de afgelopen twee jaar minimaal 384.000 en maximaal 600.000 slachtoffers gevallen, stelt de onderzoeker.

Hoe krijgt Ethiopië dit voor elkaar?

„Het Ethiopische leger is sterk, met de Verenigde Arabische Emiraten als sponsor en Turkije als droneleverancier. De Europese Unie wil Turkije hier niet op aanspreken, omdat de Turkse droneleveringen aan Oekraïne dan ook ter discussie kunnen worden gesteld.”

In totaal vechten 750.000 Ethiopische en Eritrese regeringssoldaten mee in de oorlog. Aan Tigrese zijde zijn dat 250.000 militairen.

„Ethiopië roept vooral mensen op uit het westen en zuiden van het land. Vanwege hun donkerdere huidskleur zijn dit altijd al gemarginaliseerde groepen geweest. De mobilisatie van het Eritrese leger gaat onder enorme dwang. De meerderheid van de Eritreeërs deelt een taal en godsdienst met Tigray. Maar ongehoorzaamheid wordt niet getolereerd door het Eritrese regime. Uit Rusland zie je af en toe nog video’s van dronken soldaten en mensen die protesteren tegen het leger. Dat zal in Eritrea nooit voorkomen.”

Is Tigray aan de verliezende hand?

„Ook in Tigray is een enorme mobilisatie geweest. De Tigreeërs beseffen dat de regering hen probeert uit te moorden en zijn hierdoor erg gemotiveerd om te vechten. Telkens als het front verschuift maakte het Tigrese leger (Tigray Defense Force) veel wapens buit. Maar ik weet eerlijk gezegd ook niet meer hoe het nu verder moet.”

„Er is weinig geen vertrouwen in de internationale gemeenschap”, zegt Nyssen. „Oekraïne heeft de prioriteit. Onze Belgische premier De Croo zei over die vluchtelingen: ‘We moeten deze mensen opvangen, want ze lijken op ons’. De Tigreeërs met wie ik contact heb, geloven dat alleen God hen kan redden. God en zij zelf.”