Onderzoek: verband tussen vaccinatiebereidheid en sociaal-economische status

In wijken waar inwoners een hogere sociaal-economische status hebben, ligt de vaccinatiegraad tegen Covid-19 hoger. Dat blijkt uit een onderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) over deelname aan het Rijksvaccinatieprogramma, dat vrijdag werd gepubliceerd.

In wijken met relatief veel gevaccineerde inwoners stemmen mensen ook vaker op rechts-liberale, links-progressieve en christelijke middenpartijen. Bewoners van wijken met een lagere vaccinatiegraad stemden vaker op rechts-christelijke en rechts-conservatieve partijen.

Ook lieten minder mensen zich vaccineren in wijken waar veel mensen met een niet-westerse migratieachtergrond wonen. Het verband tussen deze kenmerken en de vaccinatiebereidheid was vooral te zien bij mensen van vijftig jaar en ouder.

Weinig verrassend

De resultaten zijn weinig verrassend, zegt gezondheidseconoom Bram Wouterse van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij is expert op het gebied van gezondheidsbeleid en noemt het een „bekend fenomeen” dat mensen met een lagere sociaal-economische status moeilijker te bereiken zijn door overheden en gezondheidsinstanties. „Terwijl in die groepen vaak de meeste gezondheidswinst te boeken is met effectief beleid.” Dat dilemma speelt over de „hele breedte” van de preventieve gezondheidszorg, zegt Wouterse, en dus ook bij de vaccinatiecampagnes.

Als gezondheidseconoom kijkt Wouterse onder meer naar manieren om „een brug te slaan” tussen instanties en lastiger te bereiken burgers. Dat kan bijvoorbeeld door de sociale cohesie te verbeteren, zegt hij. Hoe ziet dat eruit? „Denk aan een buurthuis waar ook huisartsen aanwezig zijn, of mensen die naar de juiste instanties kunnen verwijzen. Geef het een plek in de wijk.” Mensen die minder bereid zijn zich te laten vaccineren, hebben vaak ook minder vertrouwen in de overheid. Maar de huisarts wordt vaak juist wél vertrouwd.

Tijdens eerdere vaccinatiecampagnes gingen onder meer Rotterdamse huisartsen de markt op om met mensen in gesprek te gaan over vaccinatie. Een effectieve manier om mensen te bereiken, volgens Wouterse. „Zo’n rol in het publieke gezondheidsbeleid past de huisarts goed – al heeft die het natuurlijk al ontzettend druk.” In plaats van huisartsen kunnen ook bijvoorbeeld GGD’s een dergelijke rol vervullen, zegt hij.

Ook gezondheidseconoom aan de Maastricht University Wim Groot wijst naar een breder wantrouwen in de overheid. „En dat is niet helemaal onterecht: de overheid toont zich ook niet altijd even betrouwbaar. Met bijvoorbeeld de Toeslagenaffaire werden vooral die groepen getroffen die het al minder hadden. Dat wantrouwen daar groeit, is dan niet zo gek.”

Volgens Groot kan de overheid aan dat vertrouwen werken via „informele informatiekanalen”. Dus geen officiële brieven, maar via contactpersonen in bepaalde gemeenschappen. „Rolmodellen, bijvoorbeeld. Postbus 51 [de vroegere naam van de officiële informatiekanalen van de overheid] is niet meer voldoende.”

Te veel websites

Groot verwijst naar een fragment uit De Avondshow met Arjen Lubach, waarin presentator Lubach laat zien hoeveel verschillende websites de overheid wel niet heeft. „Ik was daar ook verbaasd over toen ik mijn vaccinatieafspraak ging maken: je wordt van de ene webpagina naar de andere verwezen. Ja, dan haken mensen af.”

In wijken waar vooral een samenhang is tussen een lage vaccinatiegraad en een rechts-conservatieve of -christelijke overtuiging, zouden overheidscampagnes minder gauw werken, denkt Wouterse. „Dat raakt meer aan de essentie van iemands zijn. Gezondheidsbeleid moet ook gaan om wat mensen zelf belangrijk vinden. Uiteindelijk bepaalt iedereen zelf.”

Een woordvoerder van het RIVM laat weten dat de uitkomst van het onderzoek op dit moment geen aanleiding vormt om iets te veranderen aan de informatievoorziening. „Dit is een epidemiologisch overzicht waar we verder geen conclusies aan verbinden. Maar we denken altijd aan manieren om mensen beter te bereiken.”

Nederland heeft een relatief hoge vaccinatiegraad: ruim 82 procent van de volwassenen is tweemaal gevaccineerd (de basisvaccinatie). Ruim 60 procent haalde ook een herhaalprik.