Vaccinweigeraars vaak weggezet als wappies: 'Het vergroot het wantrouwen'

De Haagse Hogeschool doet al vanaf het begin van de coronacrisis onderzoek naar de maatschappelijke impact van de crisis. In het laatste rapport hebben de onderzoekers gekeken naar de redenen waarom mensen zich (nog) niet hebben laten vaccineren.

Volgens Rusinovic zijn deze redenen in vier verschillende groepen in te delen. 'Ze zijn bezorgd over de bijwerkingen, vertrouwen op hun eigen immuniteit, hebben religieuze redenen of wantrouwen het vaccin en/of de overheid. Bij de mensen die zich niet willen laten vaccineren, zitten mensen die niet over te halen zijn en in corona een complot zien, maar dat geldt zeker niet voor iedereen. Maar ze hebben wel het gevoel dat iedereen die geen vaccin heeft genomen een wappie is, en dit verhardt de discussie.'

In het onderzoek hebben Rusinovic en haar collega's ook gekeken naar de manier waarop de overheid heeft geprobeerd om de mensen die niet zijn gevaccineerd te bereiken. Uit het rapport blijkt dat hier veel winst geboekt had kunnen worden. 'Er is duidelijk gekozen om eerst de massa te vaccineren. Vanuit een praktisch oogpunt is hier veel voor te zeggen, maar het zorgt dat er veel tijd verloren is gegaan voordat mensen op afstand - omdat ze geen auto hebben, de taal niet spreken of andere bezwaren hebben - werden bereikt.'

En in de tussentijd heeft het debat zich verhardt. Hierbij is een belangrijke rol weggelegd voor de sociale media. 'Hier wordt het bestaande wantrouwen alleen maar verder gevoed, waarbij veel verkeerde informatie wordt gedeeld. Het is logisch dat er van te voren geen duidelijk routeplan was voor de crisis, maar de veranderingen in beleid en het wel of niet streven naar groepsimmuniteit hebben voor extra wantrouwen gezorgd bij een groep mensen waar te laat het contact mee is gezocht', zo beschrijft Rusinovic.

Op dit moment heeft ongeveer 15 procent van alle Nederlanders zich nog niet laten vaccineren, maar dit percentage ligt in verschillende wijken of steden veel hoger. Toch denken de onderzoekers dat een deel van de niet-gevaccineerden nog te bereiken is. 'Natuurlijk zijn er mensen die onder geen beding een vaccin nemen. Die denken dat corona door de overheid is ontwikkeld, maar daarnaast zijn er echt nog wel mensen die te bereiken zijn.'

Het is dan wel belangrijk dat met die mensen het gesprek wordt aangegaan, betoogt Rusinovic. 'We pleiten ervoor dat mensen die nog geen vaccin hebben genomen niet automatisch weg worden gezet als wappie, maar dat er meer aandacht komt voor de verschillende perspectieven van deze sceptici. Want elke groep moet je op een andere manier benaderen.'

Uit het rapport blijkt dat hierbij een belangrijke rol is weggelegd voor mensen die de niet-gevaccineerden wel vertrouwen. 'Het vertrouwen in huisartsen is ook tijdens corona onverminderd hoog', noemt Rusinovic als voorbeeld. 'Maar in de vaccinatiecampagne zijn die nauwelijks ingezet. Terwijl zij bijvoorbeeld de angsten voor bijwerkingen weg kunnen nemen. Mensen lezen veel en gaan hierdoor twijfelen. De huisarts is de aangewezen persoon die hier iets over kan zeggen.'

Hetzelfde geldt voor mensen die uit religieus oogpunt een vaccin weigeren. 'Als een dominee mensen oproept om zich te laten vaccineren, dan gaat daar een krachtigere boodschap vanuit dan wanneer de overheid met een spotje komt. Zeker als die dominee vertelt zelf ook gevaccineerd te zijn.'

Uit het onderzoek blijkt niet hoeveel mensen nog bereikt kunnen worden, of wat de vaccinatiegraad had kunnen zijn als de voorlichtingscampagne direct meer op deze groep mensen gericht was. 'Dat is heel lastig inschatten. Maar dat het beter had gekund, dat is wel duidelijk. Door lang te wachten is het wantrouwen gegroeid, waardoor ze lastiger over te halen zijn.'

Rusinovic hoopt dat het onderzoek bijdraagt aan betere campagnes in de toekomst. Want de onderzoekers zijn ervan overtuigd dat die er gaan komen. 'We hopen dat we op deze manier lessen leren met het oog op de toekomst. Want we zijn er nog niet. Binnenkort heeft iedereen waarschijnlijk weer een boostershot nodig, zeker met de deltavariant. Dan moeten al die mensen weer overtuigd worden om een nieuwe prik te halen en begint het hele circus weer opnieuw.'