Herstellen van riviernatuur 

De natuur in en rond rivieren vervult een belangrijke rol in Nederland. Onze rivieren zijn een leefgebied voor veel planten en dieren, leveren drinkwater voor de mens, beregeningswater voor de landbouw en vormen een waterbuffer in natte én droge tijden. De riviernatuur ging de afgelopen eeuwen flink achteruit ten gunste van veiligheid, scheepvaart en ander menselijk ingrijpen. Veel plant-  en diersoorten gingen achteruit in aantal of verdwenen zelfs en de biodiversiteit nam af. Dat moet anders. Daarom zetten we ons in om de ecologische waterkwaliteit te verbeteren. De Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) is een van de programma’s die helpen de natuur te herstellen. 

Zalkerbos: aanbrengen van natuurvriendelijke oevers

Zalkerbos ligt in een bocht van de IJssel ter hoogte van Zalk. Het is onderdeel van de gemeente Kampen in de provincie Overijssel. Het gebied wordt landschappelijk gekenmerkt door de aanwezige kronkelwaarden, welke bijzonder zijn in dit deel van de IJssel. Op de hogere delen groeit hardhoutooibos, wat zowel ecologische als cultuurhistorische waarden heeft. Het gebied is onderdeel van Natura2000 Rijntakken en het Natuurnetwerk Nederland.

Het creëren van een ondiep stromende leefomgeving voor vis, macrofauna en waterplanten is belangrijk voor het verbeteren van de ecologische waterkwaliteit. Dit is te bereiken door het aanleggen van natuurvriendelijke oevers. Een natuurvriendelijke oever is een geleidelijke overgang van water naar land. Elke oever die we herstellen, gaat er anders uitzien. Van een licht glooiende oever vol met vegetatie, geschikt voor bijvoorbeeld libellen en rietvogels, tot een steile onbegroeide wand langs de rivier waarin karakteristieke vogelsoorten, zoals de oeverzwaluw of de ijsvogel geschikte broedplekken vinden.

De bestaande zandstrandjes blijven behouden. Soms ligt de zomerkade dichtbij de oever. Op de plaatsen waar dit mogelijk is, zal de zomerkade landinwaarts verplaatst worden. Langs een deel van de oever loopt het Laarzenpad. Mogelijk zal ook deze op enkele plaatsen verlegd moeten worden. Dit is afhankelijk van de ruimte die nodig is om de natuurvriendelijke oever aan te leggen. Meer duidelijkheid hierover volgt in de loop van dit jaar (2023).

In het gebied loopt ook het gebiedsproces van Natuur en Milieu Overijssel (NMO) voor het creëren van nieuwe Natura 2000 natuur. Het gaat hier om uitbreiding van stroomdalgrasland, glanshaverhooiland en bossen. Er wordt met het gebiedsproces regelmatig afgestemd om ervoor te zorgen dat beide ontwerpen elkaar versterken, er gezamenlijk wordt opgetrokken richting de omgeving en de uiteindelijke realisatie op elkaar is afgestemd.

Figuur 1: Plangebied Zalkerbos

Het schetsontwerp

Het toekomstbeeld van de natuurvriendelijke oevers in Zalkerbos kunt u zien in het schetsontwerp. Op dit moment zitten we in de schetsontwerpfase. Dat betekent dat er de afgelopen tijd gesprekken zijn gevoerd met verschillende belanghebbenden.

Ontwerp Zalkerbos

In Zalkerbos wordt gekeken naar goede locaties voor het ontwikkelen van natuurvriendelijke oevers (NVO’s). We ontwikkelen dit soort oevers door het stortsteen weg te halen. De ontstening vindt alleen boven de “overeengekomen laagste rivierwaterstand” (OLR) plaats (zie figuur 2). Om afkalving van de oevers te voorkomen, worden de NVO’s in een evenwichtsprofiel aangelegd met een talud van 1:11. Een talud van 1:11 betekent dat voor elke meter omhoog er 11 meter opzij gaat. Als het nodig is wordt er een maximale erosielimietlijn gehanteerd. Dan zorgt Rijkswaterstaat ervoor dat de oeverlijn niet verder landinwaarts verplaatst dan is afgesproken. Deze erosielimietlijn kan in het veld worden gemarkeerd. In de volgende fase wordt duidelijk waar dit nodig is.

Figuur 2: Voorbeeld profiel NVO

Op dit moment zien wij mogelijkheden voor ontstenen op de volgende trajecten:

Figuur 3: Schetsontwerp Zalkerbos

Traject 1 ligt in het westen van de uiterwaard en heeft een lengte van 520 meter. Bij dit traject moet een onverhard pad langs de visoever verlegd worden. Hoe dit er precies uit gaat zien wordt in de volgende ontwerpfase verder onderzocht. Daarnaast moet hier de zomerkade ongeveer 20 meter landinwaarts verplaatst worden om plek te maken voor de NVO.

Traject 2 heeft een lengte van 1.400 meter. Op sommige plekken wordt hier de zomerkade ongeveer 15 meter landinwaarts verplaatst om plek te maken voor de NVO.

Traject 3 bestaat uit twee delen van 520 meter lengte in totaal. Deze delen worden niet aan elkaar gesloten vanwege de potentie van het tussenliggende gebied voor stroomdalgrasland en de aanwezigheid van bestaand glanshaverhooiland.

Traject 4 heeft een lengte van 475 meter. Dit traject ligt voor een groot deel in de beschermingszone van de primaire waterkering. In de volgende ontwerpfase wordt er daarom goed afgestemd met het waterschap om de veiligheid van de kering te waarborgen.

Door aanleg van de natuurvriendelijke oevers wordt een leefgebied met verschillende hoogtes toegevoegd aan de oevers van de IJssel. Dat maakt het vooral interessant voor vissoorten die van stroming houden zoals de winde, serpeling, kopvoorn en barbeel. 

Het vervolg

Na het schetsontwerp volgt het verder uitwerken in een voorlopig ontwerp. Dit zal dus nog wijzigingen voor het ontwerp tot gevolg hebben. Voor de totstandkoming van natuurvriendelijke oevers houden we rekening met verschillende onderdelen. Het ontwerp moet bijvoorbeeld goed uit te voeren zijn en de impact op de natuur en omgeving moet minimaal zijn. Daar gaan we de komende tijd mee aan de slag. Mensen uit de omgeving betrekken we hierbij. Ook worden er enkele veldonderzoeken uitgevoerd, bijvoorbeeld voor ecologie en bodemkwaliteit. 

Planning

Voor Zalkerbos is de planning dat het voorlopige ontwerp in het vierde kwartaal van 2024 gereed is. De werkzaamheden kunnen dan starten in 2025. Uiterlijk in 2027 moet het project gerealiseerd zijn.