Opinie: Frauduleuze zorgcowboys zijn alleen te bestrijden met minder keuzevrijheid

De verwevenheid van criminaliteit met zorginstellingen, denk aan taxibedrijven die jeugdzorg erbij doen, is zorgelijk én is ingewikkeld om op te sporen. Daarom moet er voortaan alleen plaats zijn voor zorgaanbieders met een contract.

Zorgfraude is geen nieuw verschijnsel maar de manier waarop en het kennelijke gemak waarmee zij plaatsvindt, is ronduit verbijsterend. Zo werd onlangs bekend uit een onderzoek van RTL Nieuws en het Informatie Knooppunt Zorgfraude (IKZ) dat criminele ondernemers onder een dekmantel en met zogenoemde katvangers zorg­instellingen oprichten en via dubieuze constructies maatschappelijk geld wegsluizen voor eigen gewin.

Veelal hebben die zorginstellingen niets met de gezondheidszorg van doen. Bij ­mogelijk 567 zorgbedrijven in 212 gemeenten zou iets aan de hand zijn. Achter die instellingen gaat een wirwar van rechtspersonen schuil waaronder horeca-, vastgoed- of exportondernemingen, en al dan niet op naam van derden. Denk aan een zorgverlener die kwetsbare jongeren opvangt en torenhoge winsten maakt, terwijl twee van de drie bestuurders ook een taxibedrijf runnen.

Door de inzet van onderbetaald en ongekwalificeerd personeel is de verleende kwaliteit van zorg twijfelachtig. Zelfs de inzet van kwetsbare groepen die fungeren als koeriers voor het vervoer van verboden middelen en witwasactiviteiten werd ­geconstateerd. Activiteiten die niets met de zorg van doen hebben. Zo zijn er bijvoorbeeld ook vermoedens van ondermijnende criminaliteit (prostitutie en hennepteelt) waarvoor cliënten uit de dag-­besteding worden geronseld.

Miljoenenfraude

De bedragen die met de fraude zijn gemoeid, worden op landelijk niveau geschat op miljoenen, geld dat weglekt uit het zorgstelsel. Alle reden dus om ons zorgen te maken en de verwevenheid van de criminaliteit met de zorg aan te pakken.

Het IKZ is al enige jaren actief met het in kaart brengen en bestrijden van zorgfraude. De uitwisseling van gegevens tussen de verschillende opsporingsdiensten (Belastingdienst, FIOD), toezichthouders (inspectie Volksgezondheid) en zorgverzekeraars en gemeenten wordt steeds intensiever en is daarmee een eerste voorwaarde om zicht te krijgen op het probleem.

Uiteraard kan de samenwerking beter en wordt daaraan gewerkt. Maar zolang ondernemers vrij spel hebben in het opstarten van een netwerk van onduidelijke juridische constructies, en daarmee het toezicht op verleende zorg belemmeren, blijft het dweilen met de kraan open.

Wetgeving

Inmiddels heeft ook de wetgever niet stil gezeten en treedt per 1 januari 2022 nieuwe wetgeving in werking met een meld- en vergunningsplicht voor startende zorgaanbieders. Simpelweg omdat de inspectie onvoldoende zicht heeft op de aard en omvang van het zorgaanbod. In latere instantie staan controlebezoeken gepland bij deze en bestaande zorgaanbieders.

Strakkere regulering van de oprichtingsvereisten voor nieuwe aanbieders is zonder meer noodzakelijk, maar ook daarin zijn ­criminelen inventief: genoemd wordt de ­benoeming en vervanging van tijdelijke ­bestuurders door mensen uit hun eigen ­netwerk.

Recent onderzoek heeft inmiddels verschillende risicofactoren in kaart gebracht waardoor zorgverzekeraars en gemeenten attent worden gemaakt op mogelijk criminele zorgaanbieders die fake facturen indienen. Maar deze toezichtstaak vergt veel mankracht en expertise bij de financiers en opsporingsautoriteiten. Juist vanwege die complexiteit heeft zorgfraude geen prioriteit bij het Openbaar Ministerie (OM).

In enkele gevallen zijn wel ontnemingsvorderingen ingediend en heeft dit geleid tot de strafrechtelijke veroordeling van bestuurders, gecombineerd met de beslaglegging op privé- en zakelijke tegoeden. Maar tot nu toe gaat het slechts om enkele tientallen uitspraken, al dan niet succesvol.

Toezicht

Toezicht aan de poort en achteraf blijft weliswaar noodzakelijk, maar een fundamentelere oplossing is het afschaffen van de keuzevrijheid van zorgaanbieders om al dan niet te contracteren, voor zorg en welzijn, met zorgverzekeraars en gemeenten.

In het gewijzigde stelsel van zorgverzekeringen is louter plaats voor gecontracteerde zorgaanbieders. Alleen dan kunnen zij verleende diensten declareren; daarmee staan zij onder financieel toezicht van de

financier. Door de vroege signaleringsfunctie en het gebruik van risico-indicatoren voor fraude, kunnen zij de betaling aan criminele zorgaanbieders opschorten en reeds betaalde bedragen zo nodig terugvorderen via de civiele rechter. Daar is het OM niet voor nodig.

Pleidooi

In feite is dit een pleidooi voor wat heet de algemene invoering van de naturaverzekeringspolis en de afschaffing van een vrije zorgkeuze polis (restitutievariant), waarbij rekeningen achteraf worden vergoed aan de verzekerde. Ondeugdelijke zorg kan dan niet worden gedeclareerd omdat dubieuze zorgaanbieders niet gecontracteerd zijn.

Contracteren is dan de norm voor zorgverzekeringen, de Jeugdwet en maatschappelijke ondersteuning. Zo bezien wordt de keuzevrijheid van zowel zorg­aanbieders en verzekerden ingeruild voor het waarborgen van betaalbare, toegankelijke en kwalitatief goede zorg. Als dat de prijs is, is de keuze snel gemaakt.

André den Exter is universitair hoofddocent gezondheidsrecht aan de Erasmus School of Law, Rotterdam.