Historici maken 17de-eeuws parfum van Huygens na: zo krijgt het verleden een nieuwe dimensie

Je ruikt het al van ver. Een vleugje munt, kaneel en kruidnagel, rozenblaadjes. Het is een parfum dat niemand ooit geroken heeft, althans niet nu, in onze tijd. Minstens drie eeuwen lang was deze geur van de aardbol verdwenen, totdat een groepje Nederlandse academici besloot ’m opnieuw te maken. Volgens het oude recept van Constantijn Huygens, secretaris van diverse stadhouders, dichter en diplomaat uit de 17de eeuw.

Op een maandagmorgen staan de wetenschappers over een alambiek gebogen, een grote koperen ketel, in een lab van de Universiteit Utrecht. De bereiding is dan al zeker een etmaal bezig. Ineke Huysman, onderzoeker bij het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis, kocht in het weekend de verse tijm, marjolein en munt bij de groenteboer. De cyprioolwortel, tegenwoordig moeilijk te verkrijgen, bestelde ze bij een firma uit Duitsland. Ook de lavendel- en rozenblaadjes bereikten haar per post. Ze hakselde en sneed, deed alles bij elkaar in een grote glazen weckpot en liet het mengsel 24 uur weken in water.

Nu zit al dat plantenmateriaal, ondergedompeld in water, in de roodkoperen alambiek. Het wachten is op het moment dat het geurwater verdampt, dan weer condenseert, en in een zo puur mogelijke vorm in een beker druppelt, als een mistig witte vloeistof. ‘De eerste keer konden we elkaar wel in de armen vallen, zo bijzonder rook het’, vertelt Huysman.

‘Een heel nieuwe kant van Huygens’

‘Rieckend water van mijn moeder’ noemde Huygens dit recept. Het idee om het opnieuw te gaan maken kwam van Ineke Huysman. Zij hield zich bezig met de digitalisering van de correspondentie van Huygens en kwam daarin talloze verwijzingen naar parfums tegen. Samen met Nadine Akkerman, universitair hoofddocent Engelse letterkunde, eveneens een kenner van de briefwisselingen van Huygens en lid van de Jonge Academie, weet ze haar voornemen nu in de praktijk te brengen.

‘Dit is een heel nieuwe kant van Huygens’, zegt Huysman. ‘Geuren waren voor hem een manier om contacten te onderhouden. Met andere mannen wisselde hij recepten uit en op vrouwen probeerde hij indruk te maken.’

Dat ging soms behoorlijk ver. Zo stuurde Huygens, die ook uitblonk in muziek, geurzakjes op naar de Engels-Nederlandse zangeres Utricia Ogle. Ze zouden elkaar lange tijd niet zien. ‘Nu aldus ons oorcontact is verbroken, leek het me een goed idee de banden tot op zekere hoogte opnieuw aan te knopen door de reukzin’, schreef hij. ‘Ik verzoek u, mejuffrouw, toe te staan dat deze zakjes ons dit resultaat zullen brengen. Ik besprenkel mijn linnengoed met iets soortgelijks. Als u ze ook daartoe geschikt acht, dan zal dat mij af en toe voeren in een mooie muzikale droom van Ogles bad en onder haar laken.’

De geuren zijn nauw verbonden met het persoonlijk leven van Huygens, en dat is nu net wat de onderzoekers zo interessant vinden. ‘Als voorheen de brieven van Huygens werden uitgegeven, lag de nadruk sterk op de passages over politiek’, zegt Akkerman. ‘Andere delen werden gewoon weggelaten, met als opmerking: niet belangrijk.’

Huysman: ‘Als ik dan de originele brieven ging opvragen, bleken er heel mooie passages tussen te zitten, over verliefdheden, met gedichten. Voor die kant van de geschiedenis, de emoties, de mentaliteit, de beleving, mag wat mij betreft veel meer aandacht zijn.’

Andere zintuigen aan bod

Deze wetenschappers zijn niet de enigen die er zo over denken. De laatste jaren is er opvallend veel belangstelling voor geuren uit het verleden. Cultuurhistorici van de Vrije Universiteit gingen al aan de slag met de lucht van de Slag van Waterloo. Ook de geur van het ‘rampjaar’ 1672, toen Nederland van alle kanten werd aangevallen, is in de maak. De nadruk heeft te lang gelegen op alleen het zichtbare deel van de geschiedenis, vinden de wetenschappers die zich met historische geuren bezighouden. Wat hen betreft moeten ook de andere zintuigen aan bod komen. Zo krijgt het verleden er een nieuwe dimensie bij.

Historische figuren zoals Huygens worden op deze manier interessanter voor ‘gewone mensen’, denkt Huysman. ‘Als ze zien dat iemand als Huygens zich bezighield met de dingen waar zij zich nu nog steeds mee bezighouden, wekt dat de interesse’, zegt ze. ‘En geur is dan zoiets basaals. Je hoeft niet gestudeerd te hebben om een geur te kunnen ruiken.’ Het past in een tijd waarin wetenschap er niet meer alleen is voor vakgenoten, maar voor de hele wereld.

Regenwater of kraanwater? 

Tegelijkertijd ontstaan er nieuwe wetenschappelijke vragen door een geur als die van Huygens te reconstrueren, meent Marjolijn Bol, technisch kunsthistoricus en hoofddocent aan de Universiteit Utrecht. ‘Er staat in dit recept bijvoorbeeld dat je regenwater moet gebruiken’, zegt ze. ‘Maar hoe vergelijkbaar is het regenwater van toen met het regenwater van nu? Kun je misschien beter kraanwater gebruiken? Misschien niet, want daar worden allerlei mineralen aan toegevoegd. Wij hebben uiteindelijk gekozen voor gedemineraliseerd water. Maar je zou hier een heel onderzoeksproject naar kunnen doen, over de rol van water in reconstructies van 17de-eeuwse materiële cultuur.’

Het reukwater van Constantijn Huygens, dat bedoeld was om rond te sprenkelen in huis en inmiddels ook tegen de wanden van het lab slaat, krijgt zelfs een tweede leven. Ineke Huysman ging ermee naar Parijs en vond een hedendaagse cosmeticafirma die er wel iets in rook. Een ‘neus’ van het beroemde parfumhuis Givaudan, die ook geuren ontwierp voor Ivanka Trump en voor Rihanna, maakte haar eigen hedendaagse interpretatie. Die geur is nu verwerkt in geurkaarsen – en binnenkort te koop.