Nieuw wapen in strijd tegen fout hout: dna-test stelt afkomst met precisie vast

Wageningse onderzoekers hebben mogelijk een nieuw wapen ontdekt in de strijd tegen de illegale handel in tropisch hardhout. Ze zijn erin geslaagd de herkomst van een Afrikaanse houtsoort met grote nauwkeurigheid te achterhalen aan de hand van de genetische eigenschappen van het hout. Volgens de wetenschappers hebben ze hiermee een test ontwikkeld die kan worden toegepast in forensisch onderzoek naar 'fout' hout.

Van al het verhandelde tropisch hardhout in de wereld is naar schatting tussen de 30 en 90 procent illegaal gekapt. Om illegale praktijken tegen te gaan, zijn er in Europa en de VS controles om te achterhalen waar het hout vandaan komt. Die controles hebben meestal weinig effect - 'fout' hout wordt veelal 'witgewassen' door gesjoemel met documenten.

Om controles te verbeteren, kijkt de wetenschap vooral naar twee technieken: het meten van stabiele isotopen in hout en genetische analyse van het hout. Isotopenmetingen worden al toegepast bij het opsporen van illegale producten van bedreigde dier- en plantensoorten, maar nog niet bij hardhout. Resultaten van dna-analyse van tropisch hout waren tot nu toe weinig nauwkeurig.

Honderden monsters

Een team van de Wageningen Universiteit heeft nu een belangrijke stap gezet om de herkomst van hardhout met precisie vast te stellen. Ze toonden aan dat met dna-analyse onderscheid kan worden gemaakt tussen bosgebieden die slechts 14 kilometer van elkaar zijn verwijderd. 'Dat we met een dergelijke nauwkeurigheid de herkomst van hout kunnen bepalen, is nieuw', zegt Mart Vlam, eerste auteur van de studie die verscheen in Biological Conservation. 'Dat is belangrijk als bossen waar wel en niet mag worden gekapt dicht bij elkaar liggen.'

De onderzoekers verzamelden honderden monsters van de Afrikaanse tropische houtsoort Tali in vijf concessies in Kameroen en Congo-Brazzaville. De afstand tussen twee buurgebieden varieerde van 14 tot ruim 800 kilometer. Isotopenanalyse van de monsters leverde weinig bruikbaars op, analyse van stukjes dna (microsatellieten) daarentegen bleek vruchtbaar. Met genetische analyse slaagden de wetenschappers erin een overzicht (referentieset) te maken van de herkomst van de monsters. Aan de hand van deze dataset wisten genetische specialisten bij een blinde test met twaalf monsters in elf gevallen correct aan te geven waar de houtmonsters vandaan kwamen. 'De onderzoekers laten duidelijk zien dat de genetische methode kan werken en dat het hout tot op het niveau van de concessie kan worden getraceerd', oordeelt Roel Brienen, universitair docent aan de Universiteit van Leeds.

Het onderzoek is gedaan met Tali, maar de dna-techniek kan ook worden gebruikt voor andere houtsoorten, zegt hoofdonderzoeker Pieter Zuidema. 'Al moet voor iedere houtsoort een eigen dna-referentieset worden aangelegd. Daar komt bij dat sommige houtsoorten afkomstig zijn van tientallen boomsoorten, zoals het in Nederland veel gebruikte Meranti. Dat maakt het ingewikkeld.'

Met uitsterven bedreigd

Brienen, niet betrokken bij de Wageningse studie, vraagt zich dan ook af in hoeverre deze methode op ruime schaal toepasbaar is. Om herkomst van hout tot op dergelijk niveau te kunnen opsporen, moet je een goede en uitgebreide referentieset hebben voor elke soort en voor elke concessie die je in het oog wilt houden. Dat is een enorme hoeveelheid werk.' Toch vindt hij het onderzoek belangrijk omdat de genetische methode nuttig kan zijn voor een aantal houtsoorten die met uitsterven worden bedreigd.

Vlam erkent dat het nog wel even zal duren voordat genetische tests worden gebruikt als bewijs in een strafzaak. 'Europese wetgeving maakt celstraffen voor illegale houthandel mogelijk. Dan moet je een zaak met honderd procent zekerheid kunnen bewijzen en moet een monster onderzocht kunnen worden in verschillende laboratoria, die zijn geaccrediteerd voor forensisch onderzoek. Zover is het nog niet.'